Skoki rozwojowe

Skoki rozwojowe to w normalnym toku rozwojowym czas bardziej wzmożonego dojrzewania dziecka zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Okres szczególnie intensywnego wzrostu i rozwijania nowych umiejętności przypada na pierwszy rok życia. Mózg i układ nerwowy niemowlęcia ciągle się kształtują, rozwijają, dlatego maluch zaczyna z czasem odczuwać dochodzące do niego bodźce wyraźniej. Intensywność doznań może skutkować u dziecka dużym stresem, dlatego często przed skokiem rozwojowym maluch jest płaczliwy, niespokojny i rozdrażniony.

1. Zachowania dziecka towarzyszące skokowi rozwojowemu

Skok rozwojowy to dla dziecka duża zmiana, nowe doświadczenie. Czasami rodzice patrzą na swojego bobasa i dziwią się, skąd takie zachowanie u szkraba. Jeszcze wczoraj maluch był roześmiany, pogodny, wesoły, a dziś nic nie jest w stanie go uspokoić. Skok rozwojowy niemowląt bardzo często bywa poprzedzony okresem, gdy dziecko staje się płaczliwe, marudne, ma problemy ze snem, nie chce jeść, jest rozdrażnione lub nad wyraz ciche. Maluch może odczuwać zaniepokojenie i szukać ukojenia w ramionach mamy.

Czasem rodzicom może się wydawać, że dziecko jakby cofnęło się w swoim rozwoju. Niemowlę nie potrafi zrobić czegoś, co nie tak dawno nie było dla niego żadną trudnością – tak, jakby zapomniało o nabytej wcześniej umiejętności. Gdy jednak następuje skok rozwojowy, często ma się wrażenie, że maluch nauczył się wielu nowych rzeczy w niezmiernie szybkim tempie. Opanowanie nowych umiejętności i widoczne rezultaty rozwoju dziecka są właśnie, tzw. skokiem. Nie wszystkie dzieci muszą robić wszystko, co przypisane jest do danego skoku rozwojowego. Należy pamiętać, że każde niemowlę rozwija się w swoim indywidualnym tempie, preferuje różne czynności i może ćwiczyć odmienne umiejętności.

2. Okresy skoków rozwojowych

Tydzień/ miesiąc życia dziecka	Umiejętności i zachowanie dziecka
Piąty tydzień	Dziecko uważniej słucha i patrzy, staje się jakby bardziej „obudzone”. Jego zmysły są wrażliwsze niż wcześniej. Niemowlę zaczyna widzieć, czuć zapachy i smaki, co może być dla niego niezrozumiałe i przerażające, dlatego często płacze. Maluch poznaje dotyk mamy. Uśmiecha się po raz pierwszy lub częściej niż przedtem. Może po raz pierwszy płakać prawdziwymi łzami. Układ pokarmowy zaczyna funkcjonować sprawniej – dziecku rzadziej się odbija i ulewa po karmieniu.
Drugi miesiąc	Niemowlę zaczyna rozróżniać wzory w dźwiękach, smakach i zapachach. Zauważa, że jego dłonie należą do niego. Maluch staje się bardziej sprawny ruchowo, choć jego wymachiwania rączkami czy nóżkami nie są jeszcze skoordynowane. Niemowlę zaczyna już podnosić główkę, dotyka przedmiotów i próbuje je złapać. Umie trzymać przedmiot w rączce. Patrzy na ludzi wokół siebie, przygląda się twarzom. Lubi obserwować przedmioty, które się błyszczą, świecą. Wydaje też do siebie krótkie dźwięki.
Trzeci miesiąc	Dziecko uczy się rozróżniać delikatne różnice, np. w tonie głosu, zapachu i zachowywać wobec nich zróżnicowanie. Ruchy niemowlęcia stają się bardziej płynne, miękkie, gdy np. wyciąga po coś rączki lub odwraca główkę, śledząc jakiś ruch. Maluch nabywa umiejętności koordynacji wzrokowej, wodzi za kimś oczami. Potrafi też podnieść się do pozycji siedzącej, trzymany delikatnie za rączki. Niemowlę ogląda swoje rączki, bawi się nimi. Co chwyci w dłonie, lubi wkładać do buzi. Leżąc w foteliku lub na kocu, odpycha się obiema nóżkami. Zauważa, że może piszczeć i zmieniać ton głosu. Robi bąble ze śliny. Gdy jest znudzony, np. jedną zabawką, wyraźnie daje to do zrozumienia.
Czwarty-piąty miesiąc	Okresy płaczliwości i marudzenia zaczynają być coraz dłuższe. Dziecko zaczyna pojmować wydarzenia w sensie krótkich sekwencji – może, np. nauczyć się wyciągać rączkę po zabawkę, złapać ją jedną ręką, potrząsnąć, przekręcić i włożyć do buzi. Dziecko zaczyna łączyć ze sobą dźwięki. Podpiera się na rękach i podnosi tułów, może zacząć próbować raczkować. Umie też przekręcić się z pleców na brzuch i odwrotnie. Maluch próbuje przekładać przedmiot trzymany w jednej rączce do drugiej. Niekiedy uderza zabawkami o stół lub zrzuca świadomie zabawki na podłogę. Lubi ruszać ustami i wystawiać język. Szuka rodziców. Na własne odbicie w lustrze może reagować radością lub strachem. Dziecko zaczyna rozumieć słowa i reaguje na własne imię. Wymawia nowe dźwięki: ssss, zzzz, rrrr, vvvv itd. Niemowlę wyciąga ręce, gdy chce, by ktoś je podniósł. Odpycha butelkę lub pierś, gdy jest najedzone.
Szósty miesiąc	Półroczne dziecko może zacząć źle sypiać, być nieśmiałe wobec obcych osób, nie mieć apetytu lub nie chcieć zmiany pieluchy czy ubranka. Dziecko zaczyna widzieć i rozumieć różne relacje. Zauważa fizyczną odległość między przedmiotami i między ludźmi. Maluch zaczyna bacznie obserwować położenia różnych rzeczy wobec siebie. Zauważa, jak można wpływać na rozwój wypadków, jak sprawić, by coś się stało. Wie, że niektóre sytuacje są ze sobą powiązane. Maluch nabiera większej koordynacji ruchowej, raczkuje coraz lepiej. Umie sam siadać. Za pomocą palca wskazującego i kciuka chwyta małe przedmioty. Potrafi uderzać dwoma przedmiotami o siebie, trzymając je w obu dłoniach. Wyjmuje i wkłada zabawki do pojemnika. Przenosi wzrok z jednego obrazka na drugi w kolorowej książeczce. Interesują go szczegóły, np. metka przyszyta do misia. Naśladuje machanie rączką na pożegnanie. Protestuje, gdy rodzice wychodzą z pokoju.
Ósmy-dziewiąty miesiąc	Dziecko zaczyna zauważać i rozumieć, że świat można podzielić na grupy, a niektóre rzeczy mają cechy wspólne, np. brzmią lub pachną podobnie. Niektórzy badacze uważają, że w tym okresie zaczyna rozwijać się inteligencja. Gdy maluch zaczyna kategoryzować świat, jego sposób myślenia zaczyna być podobny do myślenia dorosłych. Maluch pokazuje, że rozpoznaje kształty. Umie dostosować swoje reakcje (gesty, dźwięki) do sytuacji. Pociesza i przytula swoje zabawki. Robi miny do własnego odbicia w lustrze. Może być po raz pierwszy zazdrosny, gdy mama lub tata przytula inne dziecko. Lubi przejmować inicjatywę w zabawie.
Dziesiąty-dwunasty miesiąc	Dziecko zaczyna tworzyć sekwencje za pomocą swoich zmysłów. W poprzednim skoku rozwojowym maluch często rozbierał przedmioty na części po to, by je zbadać. Obecnie zaczyna je w tym celu składać, np. buduje wieżę z klocków. Dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z następstwa przyczynowo-skutkowego. Wie, że niektóre zdarzenia zazwyczaj po sobie następują. Maluch pokazuje nieznane mu przedmioty i chce, by rodzic je nazwał. Wyraża swoje zdanie. Mówi „nie”, gdy nie chce czegoś zrobić. Umie udawać odgłosy niektórych zwierzątek. Dopasowuje kształt klocka do kształtu miejsca jego włożenia. Próbuje rysować na papierze. Zaczyna stawiać pierwsze kroki, trzymając się mebli. Jeśli chce coś dostać znajdującego się u góry, szuka czegoś do wspinania. Schodzi tyłem z kanapy czy schodów. Jest zainteresowany przedmiotem, który rodzic przed nim specjalnie chowa. Daje wyraźnie do zrozumienia, że chce się z kimś bawić. Próbuje celować, gdy rzuca piłką. Daje posmakować to, co samo je.

Rozwój dziecka to stopniowy proces. W pierwszym roku życia występują skoki rozwojowe, w których łatwo zauważyć postępy dziecka, nabywane przez niego nowe umiejętności, zachowania, reakcje. Nie należy się martwić, gdy maluch nie wykazuje wszystkich umiejętności wymienionych na danym etapie rozwoju. Każdy brzdąc jest inny. Tempo rozwoju zależy też w dużej mierze od uwarunkowań genetycznych, stanu zdrowia dziecka, sytuacji w rodzinie itp. Wspieraj malucha w rozwoju i ciesz się z każdej nowej rzeczy, której się nauczy.