Rodzaje zdań w języku polskim

Zdanie to ciąg wyrazów, który wyraża zrozumiałą dla odbiorcy informację. Zawiera osobową formę czasownika, formę nieosobową czasownika zakończoną na -no, -to lub czasowniki nieodmienne, np. trzeba, wolno (Trzeba to zrobić dzisiaj). Wyrazy w zdaniu łączą się w związki wyrazowe, na które składają się wyraz nadrzędny (wyraz określany) i wyraz podrzędny (wyraz określający). Można je przedstawiać za pomocą wykresów.

Reguły ortograficzne i interpunkcyjne dotyczące zdania są jasne: zaczynamy je wielką literą i kończymy kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem.

W każdym zdaniu można wydzielić dwa człony: człon wyjściowy - temat (datum) - to, o czym się mówi - część stanowiąca znaną nadawcy i odbiorcy informację człon rozwijający - remat (novum) - to, co się mówi nowego o temacie.

W zależności od celu wypowiedzi wyróżnia się: Zdanie oznajmujące - konstruując je, powiadamiamy kogoś o czymś, np. Muszę odrobić zadanie domowe. Po pracy zrobię zakupy. Zdanie pytające - za jego pomocą pytamy kogoś o coś lub o kogoś, np. O której kończysz lekcje? Zdanie rozkazujące - wyraża polecenie, prośbę lub rozkaz, np. Po szkole wróć od razu do domu*. Zdanie oznajmujące najczęściej kończy się kropką, pytające - znakiem zapytania. Na końcu zdania rozkazującego możemy postawić kropkę lub wykrzyknik.

Zdania dzielimy na zdania pojedyncze (zawierają jedno orzeczenie) i złożone (zawierają dwa orzeczenia lub więcej). Wśród zdań pojedynczych wyróżnia się: zdanie nierozwinięte - zawiera tylko główne części zdania, a więc podmiot i orzeczenie lub samo orzeczenie, np. Dziecko płacze. Kot miauczy. Pojechali. zdanie rozwinięte - zawiera główne i poboczne części zdania. Składa sie z grupy podmiotu i grupy orzeczenia, np. Wczoraj, kiedy padało, musiałem iść z psem na spacer. Zdania złożone dzielimy na: zdanie złożone współrzędnie - w tym zdaniu jego części składowe uzupełniają się wzajemnie, wnosząc dodatkowe informacje i pozostając względem siebie w relacji równorzedności, np. Mama upiekła tort, ozdobiła go owocami, a potem polała je karmelem. zdanie złożone podrzędnie - wypowiedzenia składowe zdania pozostają względem siebie w stosunku nierównorzędnym. Łączą się za pośrednictwem spójników, zaimków względnych lub bezpośrednio (wypowiedzeniem podrzednym jest w tym przypadku równoważnik zdania, którego nie poprzedza żaden wskaźnik zespolenia, np. Usłyszawszy mnie, krzyknęła z radości). Zdanie złożone zbudowane jest ze zdań pojedynczych. Nazywamy je zdaniami składowymi (liczba zdań składowych to liczba orzeczeń).

Szczególnym rodzajem zdania jest zdanie bezpodmiotowe. Nie ma w nim podmiotu wyrażonego osobnym słowem. Nie można się go również domyślić (ani na podstawie formy orzeczenia, ani kontekstu). W większości przypadków zdanie bezpodmiotowe informuje o zjawiskach pogodowych oraz stanach fizycznych i psychicznych, np. Grzmi. Pada. Boli. Do zdań bezpodmiotowych zalicza się również zdania z orzeczeniem wyrażonym nieosobową formą czasownika zakończoną na -no, -to, gdzie sprawca czynności jest bliżej nieokreślony, np. Wybudowano nową szkołę. Co ważne, tego rodzaju zdania informują o czynnościach w czasie przeszłym. Zdanie bezpodmiotowe w czasie teraźniejszym ma orzeczenie w 3. formie os. l. poj. z zaimkiem się, np. Zabrania się palenia w pomieszczeniu.

W zależności od rodzaju związków treściowych, jakie istnieją między wypowiedzeniami składowymi w obrębie zdań współrzędnie złożonych, wyróżnia się następujące rodzaje zdań złożonych współrzędnie: łączne - treści zdań składowych łączą się w czasie i przestrzeni. Wspólny jest podmiot lub okoliczności, np. Janek zjadł obiad i odłożył talerz do zmywarki. Charakterystyczne spójniki: i, oraz, zaraze, też, również. rozłączne - treści zdań składowych wykluczają się wzajemnie. Czynności, o których mówi się w zdaniach składowych, nie można wykonać w tym samym czasie, np. Albo z nami idziesz, albo zostajesz w domu. Charakterystyczne spójniki: albo, lub, czy, bądź. przeciwstawne - treści zdań składowych przeciwstawiają się sobie, np. Nie chcę, ale muszę zrobić to zadanie. Charakterystyczne spójniki: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast. wynikowe - treść drugiego zdania składowego wynika z treści pierwszego, np. Jestem tylko człowiekiem, mam więc prawo się pomylić. Charakterystyczne spójniki: więc, toteż, zatem, dlatego.