Przyrost naturalny. Co to jest i jak go obliczyć?

Przyrost naturalny oblicza się w danym okresie dla określonej jednostki administracyjnej (miejscowości, gminy, powiatu, województwa czy kraju). Jest to średnia różnica procentowa w liczebności populacji, która wynika z nadwyżki lub deficytu narodzin nad zgonami.

Jeśli obliczenia dadzą liczbę dodatnią, oznacza to, że liczba urodzeń przewyższa liczbę zgonów. Liczba ujemna wskazuje na ubytek naturalny, czyli ujemny przyrost naturalny.

I właśnie z taką sytuacją mamy od wielu lat do czynienia w naszym kraju. Przyrost naturalny w Polsce w 2022 r. wyniósł -3,8 (dla porównania: rok wcześniej wynosił -4,9). Ubytek naturalny obserwuje się zarówno w miastach, jak i na wsiach.

W Polsce obniżył się również współczynnik dzietności. Niska liczba urodzeń nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń (mamy do czynienia z depresją urodzeniową). W 2022 r. na świat przyszło najmniej dzieci od II wojny światowej.

Współczynnik dzietności w 2021 r. wynosił 1,33, co oznacza, że na 100 kobiet w wieku rozrodczym (15–49 lat) przypadało 133 urodzonych dzieci. By zapewnić państwu stabilny rozwój demograficzny optymalna wielkość tego współczynnika powinna wynosić 2,10–2,15 (na 100 kobiet w wieku 15–49 lat przypada wówczas średnio co najmniej 210–215 urodzonych dzieci).

By obliczyć przyrost naturalny należy odjąć liczbę urodzeń od liczby zgonów.

Wzór na przyrost naturalny może zatem zapisać: PN = U – Z, gdzie: PN oznacza przyrost naturalny, U – urodzenia, a Z – zgony.

Nieco trudniej jest obliczyć współczynnik przyrostu naturalnego. W pierwszej kolejności jednak potrzebujemy wiedzieć, jaki jest przyrost naturalny, by móc później przeliczyć go na 1000 mieszkańców. Mając tę wartość, podstawiamy liczby do wzoru:

WPN = PN : L x 1000‰, gdzie:

• WPN – współczynnik przyrostu naturalnego
• PN – przyrost naturalny
• L – liczba ludności

Otrzymaną wartość podajemy w promilach.

W statystce istotna jest też wartość przyrostu rzeczywistego, która obejmuje saldo migracji. Oblicza się je następująco:

SM = I – E, gdzie:

• SM – saldo migracji
• I – liczba imigrantów
• E – liczba emigrantów

Mając tę wartość, możemy zestawić ją z przyrostem naturalnym. Suma wielkości przyrostu naturalnego i salda migracji wskaże przyrost rzeczywisty.

Oblicza się to wzorem: PR = PN + SM, gdzie:

• PR – przyrost rzeczywisty
• PN – przyrost naturalny
• SM – saldo migracji

Zanotuj, co to jest przyrost naturalny. Przedyskutuj z rodzicami, jakie są skutki ubytku naturalnego ludności. Zastanówcie się też, dlaczego państwa o niskim poziomie rozwoju gospodarczego cechują się wysokim przyrostem naturalnym oraz dlaczego starzenie się populacji zagraża gospodarkom państw wysoko rozwiniętych.

Przypomnij sobie również, jak obliczać przyrost naturalny. By utrwalić wiedzę, poćwicz to na przykładach:

• Zadanie 1: Według danych GUS w Polsce 2022 w roku urodziło się 305 tys. osób, a zmarło 448 tys. Oblicz przyrost naturalny, zapisz wynik i go zinterpretuj.
• Zadanie 2: Oblicz współczynnik przyrostu naturalnego dla Polski w roku 2022 wiedząc, że liczba ludności wynosiła 37 767 tys. osób, urodzeń żywych było 305 tys., a zgonów 448 tys. Dokonaj obliczeń i zinterpretuj wynik.