Wspomaganie w rozwoju

Wspomaganie w rozwoju ucznia sięga swoimi korzeniami psychologii humanistycznej w ujęciu Carla Rogersa, według którego każda jednostka jest wolna, dobra, odpowiedzialna za swoje postępowanie, dążąca do samorealizacji i zdolna dokonywać najlepszych dla siebie wyborów. Takie podejście do człowieka implikuje konieczność modyfikacji dyrektywnego kształcenia i wychowania, bazującego na transmisji wiadomości. Istnieje potrzeba edukacji progresywnej, rozwijającej potencjał każdego ucznia i pokładającej wiarę w zdolność uczniów do samokształcenia.

Psychologia humanistyczna kładzie nacisk na szacunek dla wolności wyboru i wiarę w zdolność do samorealizacji jednostki. Wspomaganie w rozwoju ucznia dzieli odpowiedzialność za skutki kształcenia między nauczyciela i ucznia. Wychowawca czy edukator nie jest postrzegany jako jedyne i nieomylne źródło wiadomości.

We współczesnym świecie wzrasta znaczenie umiejętności poszukiwania informacji niż posiadanie czysto teoretycznej wiedzy książkowej. Niektórzy specjaliści łączą koncepcję wspomagania ucznia w rozwoju z antypedagogiką, która neguje prawo sterowania życiem ucznia przez nauczycieli. Antypedagogika przyznaje wolność dziecku do decydowania o własnych losach edukacyjnych i przypisuje nauczycielowi jedynie rolę przewodnika czy towarzysza w rozwoju malca.

Antypedagogika wychodzi z założenia, że dziecko lepiej wie, co dla niego jest dobre, a w swojej skrajnej formie postuluje nawet zniesienie instytucji szkoły, która upośledza naturalny i harmonijny rytm rozwoju uczniów.

Sceptycy poglądów antypedagogicznych twierdzą, że dziecko nie może być pozostawione same sobie, a prawidłowy rozwój możliwy jest tylko poprzez stworzenie uczniom optymalnych warunków, które w dużej mierze odwołują się do wpływów wychowawczych autorytetów. Inni łączą teorie wspierania ucznia w rozwoju z pajdocentryzmem, który przyznaje centralną pozycję w procesie edukacji dziecku. Podejście pajdocentryczne akcentuje doskonałość wrodzonych zadatków maluchów i zdolność do samodzielnego rozwoju dzieci, redukując funkcje nauczyciela i systemu oświaty.

Proces uczenia się i wychowania tak naprawdę nie przebiega jedynie w murach szkolnych, ale trwa całe życie, od narodzin do śmierci. Tradycyjne rozumienie edukacji prowadzi do wyraźnego podziału między nauczanymi, a uczącymi, co skutkuje często zahamowaniem samodzielności myślenia u dzieci i wzmocnieniem postaw odtwórczych.

Nauczyciel dąży do uzyskania z góry określonego wzorca doskonałości, ignorując osobiste możliwości i ograniczenia maluchów, a przecież nie każde dziecko uczy się w takim samym tempie. Dlatego przeciwwagą dla tradycyjnej szkoły może być system kształcenia zaproponowany, np. przez Marię Montessori. Tradycyjne kształcenie okazuje się mało efektywne i nieprzystające do wymagań współczesnego świata. Wzrasta znaczenie podmiotowego traktowania ucznia w procesie kształcenia, czerpiące z humanistycznego podejścia do człowieka według Carla Rogersa.

Czym różni się autorytarny model edukacji od liberalnego?

Według potocznego myślenia, nauczyciel i szkoła ma wyposażyć ucznia w niezbędną wiedzę, umiejętności i wartości, a do tego wychować na porządnego człowieka, który będzie w przyszłości służyć społeczeństwu. Nietrudno wobec takich postulatów o bunt ze strony uczniów i marginalizację znaczenia szkoły w życiu dzieci.

We wspomaganie dziecka w rozwoju muszą być zaangażowani i rodzice, i nauczyciele, i rówieśnicy, i sam maluch. Zasadnicze znaczenie odgrywa natomiast świadomość, odpowiedzialność, wolność, samodzielność, samowystarczalność i dążenie do przeżywania satysfakcjonującego życia.

W tabeli przedstawiono różnice między transmisyjnym (tradycyjnym) modelem nauczania, a modelem interpretacyjnym, bliskim rozumieniu wspomagania ucznia w rozwoju.

Aby wspomaganie w rozwoju było efektywne, wymaga specyficznych cech i właściwości od edukatora, np. empatii, ciepła, opiekuńczości, zrozumienia, autentyzmu, otwartości, szacunku i postawy bezwarunkowej akceptacji indywidualności dziecka. Zadaniem nauczyciela we wspomaganiu ucznia w rozwoju jest przede wszystkim wspieranie wysiłków dziecka w urzeczywistnianiu jego potencjału.

Nauczyciel ma zachęcać dzieci do samodzielnego podejmowania działań z poczuciem pełnej odpowiedzialności za ich wynik, wzmacniać zdolność inteligentnego wyboru i kierowania swoim zachowaniem, stymulować do pracy dla własnej satysfakcji, a nie zyskania aprobaty otoczenia, rozwijać zdolności współpracy w grupie i umiejętność krytycznej analizy. Szkoła ma akceptować cele i potrzeby uczniów oraz uznawać ich wartości i uczucia. Ponadto należy stworzyć atmosferę aktywizacji i zrozumienia, wolną od gróźb i przymusu.

Czasami wspomaganie w rozwoju utożsamia się z edukacją obywatelską albo kształceniem otwartym lub prozdrowotnym. Niestety progresywny model nauczania spotkał się z wieloma głosami krytyki.

Zwracano głównie uwagę na brak precyzyjnych celów edukacji i podkreślano, że określenie „wszechstronny rozwój osoby” jest mało konkretne. Zarzucano brak widocznych efektów kształcenia, złe pojmowanie kształcenia niedyrektywnego, propagowanie, tzw. miękkiej pedagogiki, brak adekwatnych sposobów oceniania i chaos organizacyjny.

Bez względu jednak na niedostatki koncepcji wspomagania dziecka w rozwoju, wydaje się, że kooperacja na linii uczeń-nauczyciel sprzyja kształtowaniu się wysokiego poczucia własnej wartości u wychowanków i przekonania o swojej kompetencji. Zasadne zatem jest, by dążyć do ewolucji indywidualnego podejścia do dziecka i wzmacniać profesjonalizm osób podejmujących się kształcenia wedle założeń wsparcia maluchów w rozwoju, z poszanowaniem dla ich osobowości, preferencji, kreatywności i wyborów.

• Rozwijanie kreatywności
• Rozwój społeczny ucznia
• Jak zachęcić dziecko do nauki?
• Rozwój przedszkolaka poprzez zabawę

Źródła

1. Barnes D., Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, WSiP, Warszawa 1988, ISBN 83-02-03475-4.
2. Hamer H., Klucz do efektywności nauczania, „Veda”, Warszawa 1994, ISBN 83-85584-21-8. Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Impuls, Kraków 2005, ISBN 83-7308-582-3.