Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Dr n. med. Katarzyna Bajszczak

Niepowodzenia szkolne

Avatar placeholder
28.11.2016 16:08
Niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne

Niepowodzenia szkolne to rozbieżność między możliwościami poznawczymi, emocjonalnymi i społecznymi ucznia, a wymaganiami szkoły. Przyczyny trudności w nauce czy opóźnień w stosunku do postępów, jakie czynią rówieśnicy, mogą wynikać z deficytów umysłowych, ale też problemów emocjonalnych dziecka (np. lękliwości) albo zaniedbań ze strony nauczycieli. Uczniowie wykazujący problemy w nauce, nie osiągają takiego poziomu wiedzy i umiejętności, jakiego się od nich oczekuje i jaki zostaje przewidziany w podstawie programowej. Deficyty w zakresie nauki określa się mianem niepowodzeń dydaktycznych, natomiast niedostatki ucznia w zakresie jego zachowań, postaw i wartości świadczą o niepowodzeniach wychowawczych.

spis treści

1. Przyczyny problemów z nauką

Dziecko, które przejawia trudności szkolne zazwyczaj w pierwszej fazie wykazuje braki w umiejętnościach i wiadomościach w matematyce i języku ojczystym. By sobie jakoś radzić z wymaganiami nauczycieli i nadążyć za kolegami z klasy, korzysta z niezbyt skutecznych strategii działania, jak spisywanie prac domowych na przerwach, ściąganie, domaganie się podpowiedzi od rówieśników w trakcie klasówek. Deficyty poznawcze pogłębiają się, dziecko coraz częściej otrzymuje oceny niedostateczne aż w końcu nie jest w stanie nadrobić zaległości w nauce i musi pozostać na drugi rok w tej samej klasie. Niektórzy uczniowie w wyniku piętrzących się kłopotów w nauce rezygnują ze szkoły, chodzą na wagary albo całkowicie zarzucają obowiązek szkolny, szczególnie dzieci w wieku dorastania, które przechodzą przez okres buntu i kontestacji rzeczywistości (tej szkolnej również).

Problemy z nauką przekładają się na złe samopoczucie dziecka, jego przekonanie o niesamodzielności i nieskuteczności działań. Taka sytuacja wpływa na powstawanie niskiego poczucia własnej wartości i dewaluację siebie jako osoby. Niepowodzenia na gruncie szkoły spotykają się też z brakiem akceptacji ze strony rówieśników, co dodatkowo stymuluje ucznia do zachowań niepopularnych (agresji, autoagresji, nadpobudliwości, wybuchów gniewu, wszczynania kłótni itp.), co czyni malucha w oczach kolegów podwójnie niegodnym zainteresowania. By móc podjąć odpowiednie kroki profilaktyczne i interwencyjne, należy wcześniej zidentyfikować symptomy trudności uczniów w nauce. Co ma wpływ na niepowodzenia szkolne dzieci? Wymienia się zwykle występujące kompleksowo i wzajemnie się przenikające przyczyny osobowościowe, tkwiące w dziecku, przyczyny środowiskowe i przyczyny pedagogiczne.

Przyczyny trudności w naucePrzykłady
czynniki indywidualne dzieckaosobowość, temperament, możliwości poznawcze dziecka, poziom rozwoju umysłowego, potrzeby psychiczne dziecka, rodzaj motywacji do nauki, stan zdrowia, stopień rozwoju emocjonalnego, dojrzałość szkolna, potencjał intelektualny, zaburzenia rozwojowe (np. dysleksja, dysgrafia, deficyty parcjalne w zakresie analizatorów, wady wzroku, zaburzenia lateralizacji mózgu, ADHD), lękliwość, neurotyzm, labilność emocjonalna;
czynniki środowiskowewarunki domowe, atmosfera w rodzinie, więź emocjonalna z najbliższymi, charakter relacji rówieśniczych, warunki materialno-bytowe, sytuacja społeczna ucznia, jakość środowiska wychowawczego, status społeczny rodziców, metody wychowawcze, postawy rodzicielskie, poziom zaspokojenia potrzeb dziecka, zainteresowanie postępami w nauce dziecka, patologie rodzinne (np. alkoholizm, wykorzystywanie seksualne dziecka);
czynniki dydaktycznebaza dydaktyczna szkoły, postawa nauczyciela, poziom nadzoru pedagogicznego, poziom wiedzy i umiejętności merytorycznych i pedagogicznych nauczycieli, czynniki organizacyjne, metody i środki nauczania, system klasowo-lekcyjny, brak indywidualizacji nauczania, przeładowanie programów nauczania, jakość pracy wychowawczej, sposób kontroli efektów pracy uczniów, znajomość uczniów, lekceważenie samokształcenia przez nauczycieli, podręczniki szkolne, pomoce naukowe, zbyt duża liczba uczniów w klasach.
Zobacz film: "Wysokie oceny za wszelką cenę"

Jak widać, na niepowodzenia szkolne wywierają wpływ wzajemnie ze sobą powiązane czynniki środowiskowe, dydaktyczno-organizacyjne, jak i osobowościowe. Wszystkie źródła trudności w nauce uczniów wzajemnie na siebie oddziałują na zasadzie sprzężeń zwrotnych, dlatego trudno je precyzyjnie od siebie oddzielić.

2. Skutki niepowodzeń szkolnych

W literaturze pedagogicznej nie ma zgody co do znaczenia słów „niepowodzenia szkolne”. Stosuje się wiele terminów-substytutów, jak opóźnienia w nauce, trudności szkolne, niepowodzenia dydaktyczno-wychowawcze. Dziecko z problemami w zakresie uczenia się można najprościej określić jako te, które nie umie sprostać wymaganiom szkoły z różnych powodów. Inni rozszerzają rozumienie pojęcia niepowodzeń szkolnych także na tych uczniów, którzy co prawda radzą sobie z przyswajaniem umiejętności i wiadomości przewidzianych na danym etapie kształcenia, ale czynią to nieproporcjonalnie dużym nakładem pracy.

Wyróżnia się trzy rodzaje niepowodzeń szkolnych:

  • niepowodzenia ukryte – niedostrzeganie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów; deficyty w rozwoju poznawczym nie znajdują odzwierciedlenia w ocenach szkolnych;
  • niepowodzenia jawne – dostrzeganie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów; wyniki nauczania ocenia się jako niezadowalające;
  • niepowodzenia ukrywane – ukrywanie przez nauczyciela braków poznawczych u swoich uczniów, np. przed dyrekcją szkoły z powodu lęku przed zamknięciem sobie drogi awansu.

Kłopoty z nauką skutkują szeregiem problemów, nie tylko tych dotyczących konieczności powtarzania klasy z powodu złych ocen. Problemy w szkole współwystępują z innymi patologiami funkcjonowania dziecka, jak trudności wychowawcze, duża absencja w szkole, wagarowanie, zachowania chuligańskie. Niepowodzenia szkolne destabilizują też obraz własnej osoby, prowadzą do zaburzeń emocjonalno-uczuciowych poznawczych, społecznych i motywacyjnych. Tak naprawdę negatywnym oddziaływaniom podlega cała osobowość dziecka, dlatego ważne jest niezmiernie wczesne rozpoznanie przyczyn trudności w nauce i podjęcie odpowiednich działań.

Następny artykuł: Dokuczanie w szkole
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze