Płyn owodniowy - czym jest? Funkcje i normy

Płyn owodniowy to naturalne środowisko życia dla rozwijającego się przez dziewięć miesięcy płodu. Płyn owodniowy razem z maluszkiem znajduje się w szczelnie zamkniętym worku, który tworzą błony płodowe. Wody płodowe są dla maluszka przede wszystkim ochroną i amortyzacją przed wstrząsami i czynnikami mechanicznymi z zewnątrz. Rola płynu owodniowego jest jednak zdecydowanie szersza, a o jego funkcjach niewiele przyszłych mam zdaje sobie sprawę. AFI - co to jest? Od czego zależy ilość wód płodowych? Czy mało wód płodowych przed porodem to prawidłowe zjawisko?

1. Co to jest płyn owodniowy?

Płyn owodniowy (wody płodowe) to przejrzysta, lekko żółtawa ciecz, która wypełnia w trakcie ciąży worek owodniowy (zwany także pęcherzem płodowym) i otacza rozwijający się płód. W 98-99 proc. składa się z wody, pozostałe 2 proc. stanowią związki organiczne i sole mineralne.

W płynie owodniowym znajdują się również białka układu odpornościowego matki jak np. laktoferyna czy też składniki układu dopełniacza.

Zależnie od etapu ciąży zmieniają się miejsca, w których wody płodowe są produkowane w największych ilościach. W pierwszych tygodniach ciąży odpowiada za to transport przez błony płodowe. W późniejszym okresie płyn owodniowy produkowany jest przez płuca malucha.

Zobacz film: "Jakie są wskazania do wywołania porodu?"

Wody płodowe to głównie mocz dziecka, który maluch pije i wydala przez znaczną część ciąży. Pamiętajmy, że płyn owodniowy oprócz masy dziecka oraz łożyska jest jednym z najważniejszych elementów, które składają się również na wzrost masy ciała ciężarnej.

Jak zwiększyć ilość wód płodowych? Kobiety w ciąży często zastanawiają się, czy picie wody zwiększa ilość wód płodowych. Udowodniono, że spożywanie 2 litrów płynu przez ciężarne z małowodziem zwiększa AFI o 50 proc. u 3/4 badanych kobiet. Oznacza to, że odpowiednia podaż płynu w okresie ciąży i prawidłowe nawodnienie matki pozwala utrzymać poziom płynu owodniowego na właściwym i stałym poziomie.

2. Funkcje płynu owodniowego

Płyn owodniowy to bezpośrednie środowisko dla rozwijającego się maluszka. Funkcje płynu owodniowego to między innymi:

• ochronna i amortyzująca (chroni przed uderzeniami);
• umożliwienie ruchów płodu (wspomaga rozwój mięśni), ssania i połykania;
• utrzymywanie stałej temperatury w macicy (ok. 37,5°C);
• wspomaganie rozwoju płuc;
• działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne;
• izolacja i wyciszenie dźwięków z zewnątrz.

Dziecko czuje się bardzo dobrze w swoim macicznym wodnym środowisku. Dlatego też woda nie jest mu obca, a unoszenie się w wodzie i „odruch pływania” pozostaje aż do ok. 6-7 miesiąca życia.

3. Skład płynu owodniowego

Do około 15. tygodnia ciąży źródłem wód płodowych jest owodnia (jedna z błon płodowych), osocze matki oraz płyny z krążenia matczyno-płodowego. Później głównym źródłem płynu owodniowego jest mocz filtrowany przez nerki płodu. W skład płynu owodniowego wchodzą: woda (98%) oraz substancje organiczne i nieorganiczne (2%), do których należą między innymi:

• białka - np. alfa-fetoproteina czy immunoglobuliny;
• lipidy;
• glukoza;
• elektrolity - sód, potas, chlor, magnez, wapń, fosfor;
• hormony - estrogeny, progesteron, kortyzol, testosteron, gonadotropina kosmówkowa;
• enzymy;
• witaminy.

Skład płynu owodniowego jest nieco podobny do składu surowicy krwi. Dodatkowo w płynie owodniowym znajdują się komórki owodni, włosy i płytki rogowe płodu oraz maź płodowa.

4. Ocena płynu owodniowego

Do oceny ilości płynu owodniowego potrzebne jest badanie ultrasonograficzne z określeniem indeksu płynu owodniowego, czyli tzw. indeksu AFI. W czterech kwadrantach macicy określa się wielkości kieszonek wypełnionych płynem, a wynik wyraża się w centymetrach.

Jakie są normy AFI w ciąży? Suma czterech pomiarów określa wartość AFI. AFI poniżej 5 oznacza małowodzie w ciąży, natomiast >20-24 to wielowodzie. Indeks płynu owodniowego wskazuje na dobrostan płodu i jest elementem profilu biofizycznego płodu.

Oprócz nieinwazyjnego badania USG są również inne metody diagnostyki wykorzystujące do badania płyn owodniowy. Są to:

• amnioskopia - poprzez wprowadzony endoskop przez szyjkę macicy ogląda się dolny biegun worka owodniowego;
• amniopunkcja - nakłucie powłok brzucha matki i pobranie płynu owodniowego do badań z jednoczesnym monitorowaniem tej czynności przez ultrasonograf.

Amniopunkcja jest badaniem bardzo inwazyjnym. Ma na celu zbadanie składu płynu owodniowego i wykrycie wad wrodzonych u płodu. Amnioskopią natomiast ocenia się zabarwienie płynu owodniowego, które również ma znaczenie diagnostyczne.

Płyn owodniowy ma niezwykle istotne znaczenie dla rozwijającego się dziecka. Jest jego bezpośrednim środowiskiem i ochroną na cały okres życia płodowego.

5. Gdzie znajduje się płyn owodniowy w organizmie?

Wody płodowe są obecne w błonach płodowych, które w macicy otaczają dziecko. Najpierw, jak już wcześniej wspomniano, produkowane są przez owodnię - jedną z błon płodowych, następnie przez płuca i nerki płodu.

6. Jak powstaje płyn owodniowy?

Około 38. dnia od zapłodnienia wokół zarodka zamyka się pęcherz płodowy (szczelny worek, który zbudowany jest z dwóch błon płodowych:

• kosmówki (zewnętrzna);
• owodni (wewnętrzna).

Komórki nabłonka owodni, dzięki właściwościom wydalniczym, wytwarzają płyn, gromadzący się w worku owodniowym.

Wody płodowe są też częściowo wytwarzane przez organizm matki i płodu.

7. Jak zmienia się ilość płynu owodniowego w ciągu trwania ciąży?

Ilość płynu owodniowego w ciąży podlega zmianom razem z postępem ciąży. Wody płodowe są istotnym elementem środowiska, w którym rozwija się płód, zapewniając mu ochronę, miejsce do ruchu i odpowiednią równowagę temperatury oraz dostęp substancji odżywczych.

W trakcie ciąży możemy wyróżnić kilka etapów zmian ilości płynu owodniowego:

• wczesne etapy ciąży - początkowo, w pierwszych tygodniach ciąży, płyn owodniowy jest wytwarzany przez błony płodowe i płód, a ilość płynu jest niewielka;
• początkowy rozwój - w miarę rozwoju ciąży, około 10-20 tygodnia, ilość wód płodowych zaczyna wzrastać; w tym okresie głównym źródłem płynu owodniowego jest mocz płodu, który jest wydzielany przez nerki płodu, po czym wchłaniany przez błony płodowe;
• okres środkowy - w drugim trymestrze ciąży, czyli około 20-28 tygodnia, ilość wód płodowych osiąga szczytową wartość, później tendencja do jego zwiększania się wyhamowuje;
• późny okres ciąży - w trzecim trymestrze, po 28. tygodniu, ilość płynu owodniowego może powoli spadać - to naturalne zjawisko, ponieważ miejsca w macicy jest coraz mniej, a płód zajmuje większą przestrzeń;
• przed porodem - w okolicach terminu porodu ilość wód płodowych może być już znacznie mniejsza niż w trakcie środkowej fazy ciąży; często wynika to z naturalnego procesu, w którym płyn owodniowy zostaje wchłonięty przez organizm matki lub przez skórę płodu;
• podczas porodu - w trakcie porodu, płyn owodniowy może być uwalniany, a woda płodowa pełni ważną funkcję podczas ułatwiania porodu, pomagając w redukcji tarcia między płodem a kanałem rodnym.

Warto wiedzieć, że ilość płynu owodniowego podlega indywidualnym różnicom, a zmiana tej ilości w ciąży jest regulowana przez różne czynniki, takie jak zdrowie matki, zdrowie płodu oraz ogólny przebieg ciąży.

Regularne badania ultrasonograficzne w trakcie ciąży pozwalają monitorować ilość płynu owodniowego i reagować na ewentualne zmiany. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, zbyt dużej lub zbyt małej ilości płynu owodniowego, powinniśmy skonsultować się z lekarzem.

8. Jak mierzy się ilość płynu owodniowego?

Ilość wód płodowych w ciąży jest zwykle mierzona w czasie badania USG około 20 tygodnia ciąży (tzw. USG połówkowe). Badanie to jest jednym z najważniejszych badań w opiece nad ciężarnymi kobietami. USG ukazuje obraz macicy, płodu oraz płynu owodniowego i umożliwia dokładne pomiary ilości płynu owodniowego.

Jak wcześniej wspomniano, lekarz mierzy głębokość wód płodowych w czterech tzw. kieszeniach płynowych, a suma tych pomiarów, podawana w centymetrach, to tzw. indeks płynu owodniowego (AFI).

Metoda ta pozwala lekarzowi oszacować ilości płynu owodniowego w macicy. Jeśli występuje zbyt duża lub zbyt mała ilość wód płodowych w porównaniu do normy dla danego stadium ciąży, lekarz może zdecydować o dalszych badaniach, które mogłyby wykluczyć ewentualne problemy zdrowotne matki lub płodu.

Warto wiedzieć, że dokładność pomiaru ilości płynu owodniowego jest uzależniona od doświadczenia osoby wykonującej badanie, a także od sprzętu ultrasonograficznego.

AFI - normy? Prawidłowa wartość AFI w ciąży mieści się w przedziale 5-20 cm. AFI poniżej 5 to małowodzie, powyżej 20 - wielowodzie.

9. Przyczyny i objawy nadmiernego płynu owodniowego

Nadmierny płyn owodniowy występuje, gdy ilość płynu owodniowego przekracza normy dla danego stadium ciąży. Przyczyny nadmiernego płynu owodniowego mogą być różne, często nie możemy jednoznacznie wskazać konkretnego powodu.

Przyczyny nadmiernego płynu owodniowego:

• nieznane przyczyny;
• zaburzenia metaboliczne - cukrzyca, nadczynność tarczycy oraz inne zaburzenia metaboliczne;
• wady płodu;
• infekcje;
• wielopłodowość.

Objawy nadmiernego płynu owodniowego:

• duży brzuch;
• trudności w odczuwaniu ruchów płodu;
• dyskomfort;
• nadciśnienie tętnicze;
• problemy z oddychaniem;
• ryzyko przedwczesnego rozejścia się wód płodowych.

W przypadku podejrzenia nadmiernego płynu owodniowego, powinniśmy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, który może zlecić badanie ultrasonograficzne oraz inne badania diagnostyczne, aby ocenić stan płodu i matki i wdrożyć ewentualne leczenie.

10. Przyczyny i objawy niewystarczającego płynu owodniowego

Niewystarczający płyn owodniowy (oligohydroamnion, mało wód płodowych), występuje, gdy ilość płynu owodniowego jest poniżej normy dla danego etapu ciąży. Może to wynikać z różnych przyczyn, mających wpływ na produkcję lub wchłanianie płynu owodniowego.

Przyczyny niewystarczającego płynu owodniowego:

• zaburzenia w krążeniu płodu;
• zaburzenia pracy nerek płodu;
• przerzedzanie płynu owodniowego;
• niedotlenienie płodu;
• zakażenia.

Za mało wód płodowych - objawy:

• mały brzuch;
• brak ruchów płodu;
• zmniejszony odcinek brzucha;
• nadciśnienie tętnicze;
• problemy z oddychaniem;
• problemy z rozwojem płodu.

Jeśli zachodzi podejrzenie, że ilość wód płodowych nie jest wystarczająca, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę.

Lekarz może przeprowadzić badanie USG oraz inne badania diagnostyczne, aby ocenić stan płodu i matki oraz wdrożyć odpowiednie leczenie, aby nie powstało bezwodzie w ciąży (brak wód płodowych) - konsekwencja nieleczonego małowodzia.

Niewystarczający płyn owodniowy może wymagać ścisłego monitorowania ciąży lub interwencji medycznej w celu zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa matki i płodu.