Cyfry rzymskie. Jak poprawnie zapisywać liczby rzymskie?

Zapis cyfr rzymskich wykorzystuje nie litery, jak niektórzy sądzą, ale cyfry pochodzenia etruskiego. Rzymianie przyjęli je i dostosowali do swoich potrzeb ok. 500 r. p.n.e. (m.in. zwiększyli liczbę symboli z pięciu do siedmiu).

Zapisywano nim liczby i wykonywano z ich pomocą działania arytmetyczne, co jednak nie jest zadaniem łatwym, choć trzeba przyznać, że sam zapis liczb jest przejrzysty i logiczny.

Za pomocą cyfr rzymskich nie można jednak zapisywać ułamków. Mimo to cyfry rzymskie w łacińskiej części Europy używano do końca średniowiecza (ok. XV w.), kiedy to zastąpiły je cyfry arabskie.

Współcześnie również sięga się po cyfry rzymskie. Wykorzystuje się je do zapisu klas i lat studiów, numerowania tomów dzieł, tomów, pięter oraz numerów liceów (ale nie szkół podstawowych).

Stosuje się je w przypadku wydarzeń powtarzanych rokrocznie, gdy są one częścią nazwy na jej początku. W tradycji ludowej cyframi rzymskimi na elewacji zapisywano też rok wybudowania domu.

Za pomocą cyfr rzymskich możliwe jest też zapisanie daty, wówczas notuje się nimi miesiące, np. 20 XI 2019 r. (uwaga: po cyfrach rzymskich nie stawia się kropek).

Wykorzystuje się je również w imionach władców i papieży (np. Jan Paweł II), nazwach wydarzeń historycznych (II wojna światowa).

Cyfr rzymskich jest 7: M (1000) – z łac. mille D (500) C (100) – z łac. centum L (50) X (10) V (5) * I (1)

W rzymskim systemie liczbowym nie ma symbolu zera.

Niekiedy na cyferblatach zegarów znaleźć można oznaczenie IIII zamiast IV. Odstępstwo to jest tłumaczone na kilka sposobów. Taki zapis preferował Ludwik XIV, król Francji. Nakazał więc zegarmistrzom uwzględnić to podczas konstruowania zegarów.

Niekiedy też tłumaczy się, że forma czteroznakowa IIII stwarza wizualną symetrię tarczy wobec VIII po jej drugiej stronie. Miała też pomóc osobom nienawykłych do czytania tradycyjnych cyferblatów w odczytaniu godziny.

Rzymski system zapisu liczb to addytywny system liczbowy, a to oznacza, że wartość danej liczby oblicza się na podstawie sumy wartości jej znaków cyfrowych. Działanie takie wykonuje się z wyjątkiem liczb: 4, 9, 40, 90, 400 i 900. W ich przypadku cyfry rzymskie należy odejmować, a nie dodawać.

W rzymskim zapisie liczb nie mogą znajdować się obok siebie znaki V, L i D. Jeżeli symbole występują w kolejności malejącej, to dodajemy wartości odpowiadające tym symbolom.

Z kolei, jeśli przed symbolem oznaczającym większą wartość, występuje symbol oznaczający mniejszą wartość, to od większej wartości odejmujemy mniejszą.