Kontakt z dzieckiem w ciąży
Jeszcze trzydzieści lat temu skłaniano się ku twierdzeniu, że zmysły dziecka zaczynają kształtować się i działać z chwilą przyjścia na świat. Noworodek miał właściwie nic nie widzieć, nić nie czuć, nie słyszeć. Twierdzono nawet, że nie odczuwa bólu i dyskomfortu w czasie porodu. Przy takim podejściu nikt nie mówił o nawiązywaniu kontaktu z nienarodzonym dzieckiem, uważano, że nawet z noworodkiem jest on bardzo ograniczony. Dopiero Frederic Leboyer zapoczątkowałym polemikę z takim podejściem. Rozpoczął się okres przeróżnych badań, obserwacji i doświadczeń mających dać miarodajną odpowiedź na pytanie, czy i od kiedy dziecko widzi, słyszy i czuje. Współcześni rodzice na własne oczy mogą zobaczyć, jak na światło czy dotyk reaguje ich dziecko będące w łonie matki. Obecnie nie ma najmniejszych wątpliwości, że dzieci już w brzuchu odbierają świat swymi zmysłami i tak jak tylko mogą usiłują się ze światem kontaktować. Pięciomiesięczny płód słyszy, widzi i czuje. Rodzice mają więc szansę już na tak wczesnym etapie stymulować jego rozwój fizyczny i emocjonalny, a przed wszystkim mogą powoli nawiązywać więź ze swoją pociechą.
1. Nawiązywanie kontaktów w ciąży
1.1. Dotyk noworodka
Dotyk to najistotniejszy zmysł dla noworodka. Dzięki niemu maluszek poznaje świat. To właśnie doznania dotykowe dają on daje mu poczucie własnego istnienia i własnych potrzeb. Poprzez czucie dziecko może poczuć zmianę temperatury, mokrą pieluszkę czy uwierającą metkę od kaftanika. Maluch uczy się, co jest miłe, a co sprawia mu dyskomfort. Noworodek czuje całym sobą. Całe jego ciało i skóra są bardzo wrażliwe na wszelkie bodźce. Noworodek bardzo lubi być przytulany oraz czuć bliskość, która daje mu poczucie bezpieczeństwa. Ogromna wrażliwość całego ciała sprawia, że potrzeba dużej delikatności przy pielęgnacji noworodka. Ubranka, kosmetyki, kocyki, czyli wszystko, z czym dziecko ma kontakt, powinno być miękkie i delikatne.
Dotyk jest pierwszym zmysłem, który zaczyna się kształtować w okresie prenatalnym. Już 6-7 tygodni po zapłodnieniu wargi dziecka staja się wrażliwe na dotyk. W dziewiątym tygodniu ciąży dziecko zaciśnie dłoń w piąstkę, gdy poczuje na niej dotyk. Stopniowo uwrażliwiać się będzie na dotyk reszta jego ciała. Natomiast w 14 tygodniu ciąży niewrażliwe pozostaną wyłącznie części ciała narażone na największy ucisk w czasie porodu: czubek i boki głowy. Od początku III trymestru zmysł dotyku jest już wykształcony i dziecko doskonali swoje umiejętości w tym zakresie. W tym celu chętnie dotyka wszystkiego, co tylko może: siebie samego, pępowiny, ścian macicy. Po porodzie jego ciekawość siebie, świata i mamy nie zmaleje.
Tak wcześnie rozwinięty zmysł dotyku daje rodzicom szansę na pierwszy kontakt z dzieckiem. Wtedy, gdy jeszcze nie może ich ani zobaczyć ani usłyszeć głaszcząc brzuch pokazują mu, że są przy nim, że się troszczą, że bardzo go kochają.
1.2. Smak i węch dziecka
Noworodki i ten zmysł mają wykształcony. Choć preferują smak słodki, rozróżniają kwaśny, gorzki i słony. Nastawione pozytywnie do mleka, najprawdopodobniej są w stanie po jego smaku poznać mamę. Zmysł ten zaczyna rozwijać się wraz z pojawieniem się umiejętności łykania wód płodowych. Zaobserwowano, że dzieci chętniej je piją, gdy są słodkawe, a gdy smak im nie pasuje, po prostu przestają.
Noworodek ma świetny węch. Bez problemów rozpozna po zapachu mamę, o ile nie spryska się ona jakimiś perfumami! Ma to związek z zapachem wód płodowych. Kierując się noskiem, maluch szybko wyczuje też matczyną pierś. Jedne zapachy odbiera jako przyjemne, zaś na inne się krzywi. Co ciekawe, jego preferencje mogą zasadniczo odbiegać od naszych. Nie przeszkadzają mu zapachy znane, które dają poczucie „bezpieczeństwa”, nawet jeżeli wydziela je zabrudzona pieluszka.
Zawiązki noska powstają już w 4 tygodniu ciąży. W 9 tygodniu wykształca się nerw węchowy i dziurki w nosie. Od 26 tygodnia ciąży rozpoczyna wdychanie i wydychanie płynu owodniowego nosem a nie ustami (po to, by poczuć jego zapach). W III trymestrze ciąży działają już nerwy i receptory węchowe dziecka.
1.3. Słuch noworodka
Słuch noworodka jest na swój sposób „absolutny”. Wyłapuje wszelkie niuanse, przez co jest w stanie rozpoznać emocje osoby mówiącej. Nie lubi głośnych, nagłych dźwięków, ostrych i nieprzyjemnych. Miło więc by było, gdyby na sali porodowej panowała względna cisza. Noworodki nie przepadają też za krzyczącymi nad ich łóżeczkiem innymi ludźmi. Oczywiście, najlepiej znanym dźwiękiem dla noworodka jest głos jego mamy. Dlatego też jeżeli usłyszy kobiecy i męski głos, „wybierze” ten bardziej podobny do mamy. Świetnie zna również rytm bicia jej serca i szum oddechu. Pewnie dlatego wszelki rytmiczne, monotonne, niezbyt głośne dźwięki uspokajają go.
O tym, że dzieci słyszą już w życiu płodowym, świadczą nie tylko ich ewidentne reakcje w postaci np. zmiany w aktywności ruchowej. Informują o tym rodziców również późniejsze reakcje noworodka. Dźwięki, które odbierał jako przyjemne w łonie mamy, teraz go uspokajają. Ponadto, dzieci łatwiej uczą się języka, który słyszały najczęściej w życiu płodowym, a gdy towarzyszyły im dwa, to tego, którym posługiwała się matka.
1.4. Wzrok dziecka
Noworodek widzi, nawet jeżeli kiedyś twierdzono, że jest inaczej. Widzi, choć faktycznie akurat ten zmysł ma najmniej rozwinięty. Jego wzrok jednak działa i trzeba pamiętać, że silne światło skierowane na niego w momencie, kiedy przychodzi na świat, na pewno mu się nie spodoba. Po półmroku w macicy jasne światło oślepia.
Maluszek będzie widział dość wyraźnie oczy, usta, twarz z odległości mniej więcej 10-20 cm. To, co znajduje się dalej, pozostanie początkowo niewyraźne i rozmazane. Zdecydowanie lepiej dostrzeże kontrastowe barwy, takie jak biel i czerń. Pastele mu umykają. Dobrze o tym pamiętać przy wyborze zabawek i kolorów na ściany. Jedne powinny być w intensywnych barwach, by stymulować, inne w jasnych, by wyciszać i dać odpocząć zmysłom.
Tak jak w przypadku poprzednich zmysłów, tak i wzrok zaczyna funkcjonować w okresie prenatalnym. Już w 16 tygodniu ciąży maluszek reaguje na zmiany intensywności światła docierającego do niego przez brzuch. Zauważa światło słoneczne, które mu nie przeszkadza, podczas gdy intensywne punktowe światło skierowane na brzuch wywołuje natychmiastową reakcję. Dziecko w brzuchu ćwiczy również ruchy gałek ocznych.
Nawiązując kontakt z nienarodzonym jeszcze dzieckiem, rodzice kładą podwaliny pod przyszłą więź emocjonalną. Tworzą podstawy do późniejszych wzajemnych relacji. Mają szansę wpłynąć na to, czy ich dziecko będzie mniej czy bardziej spokojne. Niektórzy nawet sugerują, że rodzice na etapie życia prenatalnego nie tylko mogą stymulować rozwój, ale i kształtować przyszłe gusta swojego potomka. Powinni jednak pamiętać, by nie przedobrzyć. Nadmiar bodźców jest tak samo niekorzystny jak ich całkowity brak. Muszą, więc zachować umiar i równowagę, by nie wykroczyć poza możliwości adaptacyjne organizmu dziecka.