Leki kategorii D - jakie to leki i czy można stosować je w ciąży?

Kategoria D leków to grupy leków, których działanie embriotoksyczne i teratogenne na płód dowiedziono w badaniach na zwierzętach oraz na ludziach. Leki z kategorii D podawane w I trymestrze mogą wywołać wady rozwojowe u płodu, a w III trymestrze wpływają na procesy fizjologiczne płodu. Lekarz może zastosować leki kategorii D tylko w przypadkach, gdy życie matki jest zagrożone. W innych przypadkach są one przeciwwskazane i zaleca się podanie leków z grupy A, B lub C.

1. Co to jest kategoria D leków?

Kategoria D leków to leki, których podanie w okresie ciąży ewidentnie wpływa niekorzystnie na płód, co zostało potwierdzone w badaniach klinicznych na ludziach. Ich zastosowanie może być jednak usprawiedliwione w niektórych przypadkach, np. gdy występuje stan zagrażający życiu matki, gdy leki bardziej bezpieczne są nieskuteczne lub gdy nie jest możliwe ich zastosowanie. Konkretne leki oraz suplementy diety zostały przypisane do kategorii D przez Amerykańską Agencję Leków i Żywności (FDA).

Do zadań tej organizacji należy między innymi klasyfikacja leków do poszczególnych pięciu grup leków dostępnych na rynku farmaceutycznym, biorąc pod uwagę możliwe ryzyko wywołania uszkodzenia płodu, a więc bezpieczeństwo ich stosowania w okresie ciąży. Leki dzielone są na podstawie wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach i ludziach. Raz na pewien okres czasu listy leków z każdej kategorii są weryfikowane, modyfikowane oraz uzupełniane o inne leki.

2. Jakie leki należą do kategorii D?

Zobacz film: "Żelazo w ciąży"

Główne grupy leków, które zalicza się do leków kategorii D, to:

• antybiotyki – chloramfenikol, karbapenemy, aminoglikozydy (streptomycyna i kanamycyna), tetracykliny; chloramfenikol przeciwwskazany jest przed 12. i po 28. tygodniu ciąży; tetracykliny nie powinny być podawane w całym okresie ciąży; najbardziej toksyczny wpływ ma tetracyklina, w mniejszym stopniu doksycyklina; tetracykliny działają zarówno niekorzystnie w okresie organogenezy, jak i niemowlęctwie; odkładają się one w kościach długich i zębach, opóźniają rozwój szkieletu i powodują wady kośćca, hamują wzrost kości długich i powodują przebarwienia zębów;
• syntetyczne chemioterapeutyki – fluorochinolony, sulfonamidy w okresie okołoporodowym; zastosowanie sulfonamidów krótko przed porodem powoduje wypieranie z połączeń z białkami bilirubinę, przyczyniając się do rozwoju ciężkiej postaci żółtaczki noworodkowej, jaką jest encefalopatia bilirubinowa (żółtaczki jąder podstawy mózgu);
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe – kwas acetylosalicylowy w całym okresie ciąży, ibuprofen, ketoprofen i naproksen – w III trymestrze ciąży;
• opioidowe leki przeciwbólowe – morfina i jej pochodne w dużych dawkach, powodują depresję ośrodka oddechowego u noworodka oraz zespół odstawienny u noworodków, który może zagrażać życiu noworodka;
• leki nasenne – pochodne kwasu barbiturowego, mogą powodować rozszczep wargi w I trymestrze ciąży i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego; pochodne benzodiazepiny (chlordiazepoksyd i diazepam) w I trymestrze ciąży mogą wywołać wady wrodzone, np. rozszczep wargi czy rozszczep podniebienia; u noworodków może pojawić się także zespół odstawienia;
• leki antyarytmiczne – amiodaron, ze względu na obecność jodu w budowie chemicznej leku, istnieje zagrożenie zaburzenia funkcji tarczycy u płodu; u zwierząt zostało wykazane jego działanie embriotoksyczne; może być zastosowany jedynie w zagrażającej życiu tachyarytmii, opornej na działanie innych leków przeciwarytmicznych;
• leki hipotensyjne – inhibitory konwertazy angiotensyny (enalapril, kaptopril, peryndopril) – w II i III trymestrze ciąży, powodują anurię i wadliwy rozwój kanalików nerkowych oraz mogą doprowadzić do śmierci płodu;
• leki przeciwpadaczkowe – kwas walproinowy, fenytoina, klonazepam, karbamazepina; w wyniku stosowania kwasu walproinowego mogą pojawić się wady głowy i twarzy, dróg moczowych, rozwoju umysłowego i fizycznego, wady cewy nerwowej; karbamazepina natomiast powoduje, tzw. karbamazepinowy syndrom u płodu, który objawia się wadami cewy nerwowej, wadami twarzoczaszki, niedorozwojem paznokci, opóźnionym rozwojem; w przypadku jednak stosowania leków przeciwpadaczkowych przez zajściem w ciąże, nie zaleca się nagłego odstawiania tych leków;
• tyreostatyki – propylotiouracyl, tiamazol; mogą wywołać wole i niedoczynność tarczycy u noworodków, jednak nieleczona nadczynność tarczycy u kobiety w ciąży zwiększa ryzyko uszkodzenia płodu oraz przedwczesnego porodu;
• leki przeciwzakrzepowe – pochodne kumaryny w I trymestrze ciąży.

Leki z kategorii D zapisywane są wyłącznie w przypadkach, gdy ich działanie terapeutyczne przewyższa potencjalne ryzyko uszkodzenia płodu.