Empatia. Jak wytłumaczyć dziecku, co to jest?

Empatia nie jest niczym nowym. To zjawisko znane już małpom człekokształtnym jeszcze przed pojawieniem się człowieka. Pozwalało ono reagować na zagrożenie, w jakim znalazł się inny osobnik, ale też opiekować się dziećmi i słabszymi.

Z czasem, wraz z rozwojem układu nerwowego, małpy człekokształtne zaczęły generować zachowania pomocowe, np. pocieszać lub przytulać członków swojej grupy.

Empatyczny człowiek współodczuwa stany emocjonalne drugiej osoby. Jest w stanie ocenić sytuację, w jakiej się znalazł i rozumie przyczyny, które wywołały określone emocje. Brak tej umiejętności prowadzi do obojętności i rodzi problemy w rozwiązywaniu konfliktów.

Brak empatii u dziecka może objawiać się trudnościami z rozumieniem emocji u innych i poprawnym reagowaniem na ich zachowanie i odczucia. Znakiem ostrzegawczym może być również niechęć do mówienia "przepraszam".

W takich sytuacjach, rodzice nierzadko zadają sobie pytanie, z czego wynika brak empatii u ich pociechy. Trudno jednak odpowiedzieć na to jednoznacznie. Nie bez znaczenia są czynniki genetyczne i środowiskowe. Jeśli nie wychowujemy dziecka w poczuciu odpowiedzialności za innych, ale też nie dajemy mu odczuć konsekwencji swoich zachowań, trudno, by kilkulatek rozumiał emocje innych (ale i swoje).

Empatia ma też swoje biologiczne uwarunkowania. Natura wyposażyła nasz mózg w tzw. neurony lustrzane. Są to komórki nerwowe, które uaktywniają się podczas wykonywania pewnej czynności albo obserwowania jej u innych. To dzięki nim właśnie możemy lepiej rozumieć drugą osobę.

Trudno w sposób dosłowny wytłumaczyć małemu dziecku, co to znaczy być empatycznym. Ono w pierwszej kolejności obserwuje rodziców i starsze rodzeństwo. Widzi, jakie wykonujemy ruchy i jaka jest mimika naszej twarzy, i w ten sposób uczy się rozpoznawać emocje i się do nich dostosowywać. Słucha też, co mówimy do drugiej osoby. Z czasem zaczyna naśladować pewne schematy. W podobny do swoich bliskich sposób komunikuje się z innymi ludźmi, reaguje na ich zachowania i uczucia.

Sposobem na to, jak nauczyć dziecko empatii jest też czytanie książek, które pozwolą pokazać perspektywę drugiej osoby. Tu rewelacyjnie sprawdzi się propozycja czytelnicza Wydawnictwa Nasza Księgarnia.

"Feluś i Gucio poznają emocje", bo o tej książce mowa, to publikacja, która pokazuje, jakie uczucia budzą w nas różne sytuacje. Treść uzupełniają ilustracje, które przedstawiają uniwersalne dziecięce doświadczenia.

Scenki przedstawione w książce są typowe dla dziecięcego postrzegania świata. Ułatwiają tłumaczenie tego, co abstrakcyjne i trudne do opisania.

O empatii można też rozmawiać z dzieckiem, posiłkując się inną książką z serii: "Feluś i Gucio wiedzą, jak się zachować". Znajdziemy w niej treści i ilustracje odnoszące się do tego, jakich reguł powinniśmy przestrzegać i jak wpływa to na inne osoby. Czytając książkę, warto pytać przedszkolaków, np. o to, dlaczego trzeba zachowywać się cicho oraz należy mówić "proszę" i "przepraszam".

• Wzmacniaj naturalne zachowania dziecka. Kiedy widzi, że jesteś smutna, pozwól się przytulić i się o siebie zatroszczyć.
• Odgrywajcie scenki z życia codziennego, które będą uwzględniać emocje i zachowania każdego z uczestników zdarzenia.
• Naucz dziecko nazwać to, co przeżywa.
• Staraj się być życzliwa dla ludzi. Twoje dziecko obserwuje cię w codziennych sytuacjach i będzie cię naśladować.

Starszym dzieciom pomóc może książka "Empatia. 48 ćwiczeń, które nauczą dziecko wyrażać swoje emocje, rozumieć innych i dbać o relacje". Jej autorka, Hiedi France, opracowała przewodnik dla najmłodszych i ich rodziców, który nauczy ich pielęgnować przyjaźnie, poprawić relacje z bliskimi czy zmieniać świat na lepsze. W książce znajdziemy mnóstwo wciągających gier i zabaw oraz podpowiedzi, jak współpracować w grupie, okazywać innym troskę i życzliwość, aktywnie słuchać oraz wyrażać swoje emocje.