Elementarz Falskiego. Na czym polega jego fenomen?

Pierwsze wydanie elementarza pojawiło się w 1910 r. pt. "Nauka czytania i pisania dla dzieci". Książkę ilustrował Jan Rembowski. Elementarz w kolejnych latach był licznie wznawiany.

Ciekawostką jest fakt, że to najczęściej wydawany polski elementarz, a także najdłużej wydawana pozycja tego typu na świecie.

Marian Falski był z wykształcenia inżynierem. Urodził się w 1881 roku. Piastował stanowisko profesora w Polskiej Akademii Nauk. Był kierownikiem Pracowni Ustroju i Organizacji Oświaty PAN. Był pedagogiem i działaczem oświatowym. Specjalizował się w dziedzinie ustroju i organizacji szkolnictwa. Zmarł w 1974 r. w Warszawie.

Kolejne wydania "Elementarza" Falskiego różnią się między sobą. Zmiany wprowadzał sam autor, który poprzez obserwację dzieci sprawdzał, jaka metoda nauki czytania najlepsza. Marian Falski zauważył, że czytający zwraca uwagę na początek i koniec wyrazu, a dopiero później zauważa części środkowe oraz wyróżniające się litery. Wiedzę tę wykorzystał, opracowując swój podręcznik dla dzieci.

Pierwsze wydanie "Elementarza" miało kilkanaście stron. Autor zastosował tu metodę całościowego rozpoznawania wyrazów, z której zresztą szybko zrezygnował.

W drugim wydaniu, które ukazało się w 1921 roku, pojawiła się już analiza i synteza wyrazów. Teksty do nauki czytania ułożone były z krótkich i językowo łatwych wyrazów. Te były często powtarzane na kolejnych stronach, by dziecko mogło je utrwalić.

W okresie międzywojennym ukazało się koleje wydanie, które było dostępne w kilku wersjach: dla dzieci miejskich, wiejskich, dla żołnierzy i cywilnych analfabetów.

Pierwsze powojenne wydanie "Elementarza" pojawiło się w 1949 roku. Zostało opracowane na nowo z uzględnieniem aktualnej sytuacji politycznej kraju. Podręcznik został ocenzurowany i orpacowany zgodnie z doktryną komunistyczną (usunięto z niego kontekst religijny). Teksty do nauki czytania traktowały m.in. o zburzonej Warszawie. Książka obowiązywała zarówno w szkołach miejskich, jak i wiejskich.

Po raz pierwszy kolorowe ilustracje pojawiły się w wydaniu z 1958 roku. Ta wersja książki obowiązywała aż 17 lat, choć sam Marian Falski postulował unowocześnienie podręcznika. Kolejne wydanie pojawiło się w 1969 roku, a następne pięć lat później (już po śmierci autora). Znalazły się w nim wiersze Juliana Tuwima, Aleksandra Fredry, Marii Konopnickiej i Antoniego Słonimskiego.

Ostatnie wydanie podręcznika ukazało się w 1982 roku. W ostatnich latach, mimo iż elementarz Falskiego nie obowiązuje w szkołach, wielu rodziców odszukuje go w swoich zbiorach i z jego pomocą uczy dzieci czytać.

Nauka czytania dla dzieci to wcale nie jest proste zadanie. Potrzebują tu naszego wsparcia i cierpliwości. Jesl ichcemy to dziecku ułatwić, od najmłodszych lat czytajcie książki. Kontakt z literaturą jest tu bardzo pomocny.

Książeczki do nauki czytania są dziś kolorowe i pełne tekstu. To jednak proste wydanie "elementarza" Mariana Falskiego cieszy się największym uznaniem wśród pedagogów i rodziców.

Marian Falski postulował, by naukę czytania rozpoczynać nie od liter, ale od prostych zdań. Powinny być one zbudowane z prostych wyrazów, które dziecko zna i którymi posługuje się na co dzień. Na początku nauki czytania dziecko powinno odczytywać krótkie wyrazy, głównie jednosylabowe. Podstawą jest tekst pisany, nie drukowany. Autor "Elementarza" zwracał też uwagę na istotną rolę rysunku, który jest uzupełnieniem tekstu.

Nauka czytania z "Elementarzem" ma też dodatkowy walor. Wielu dorosłym kojarzy się z beztroskim i radosnym dzieciństwem. Korzystanie z tego podręcznika obudzi wspomnienia. Warto opowiedzieć o nich swojemu dziecku, które chętnie będzie korzystało z książki, która kiedyś pomogła rodzicom wkroczyć do świata literatury.

Każdy wie, kto napisał "Elementarz", ale wielu z nas nie ma pojęcia, że bohaterką słynnego zdania "Ala ma kota" była Alina Margolis (ur. 1922 r.), z której mamą Marian Falski się przyjaźnił. Dziewczynka otrzymała od autora egzemplarz książki z dedykacją: "Ali z Elementarza – Autor", a niżej dopisał: "Ala ma kota".

Alina Margolis została lekarką i działaczką społeczną. Wyszła za Marka Edelmana. Zmarła w 2008 roku.