Automaty pełne zakazanych przekąsek. Sanepid bezradny wobec niezdrowych produktów w szkołach

W 2015 roku wprowadzono przepisy zabraniające sprzedaży produktów o wysokiej zawartości cukru, tłuszczu i soli w placówkach oświatowych. Mimo to automaty vendingowe pełne batoników, chipsów i napojów gazowanych nadal stoją w większości szkół. Kontrole pokazują, że obowiązujące zakazy są często ignorowane lub omijane.

– Pomimo wprowadzenia środków zapobiegawczych, takich jak Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, dzieci nadal mają bardzo łatwy dostęp do niezdrowych przekąsek i słodzonych napojów – zauważa w rozmowie z PAP dr hab. n. med. i n. o zdrowiu Dominika Maciejewska-Markiewicz z Zakładu Żywienia Człowieka i Metabolomiki Pomorskiego Uniwersytet Medycznego w Szczecinie.

Eksperci zauważają, że problemem nie są tylko same automaty, ale też nawyki rodziców i dzieci. – Proste, pełnowartościowe posiłki bogate w błonnik, witaminy i składniki mineralne – tak o roli drugiego śniadania mówi dietetyczka z PUM. Dodaje, że równie ważne jest ograniczenie dawania dzieciom pieniędzy na przekąski oraz zapewnienie uczniom dostępu do zdrowych obiadów w szkolnych stołówkach.

Aleksandra Wiatrowska, dietetyczka z Gdańska, zauważa pewien paradoks – dzieci są świadome zasad zdrowego odżywiania, a przygotowywane przez rodziców drugie śniadania, tzw. śniadaniówki, zazwyczaj zawierają wartościowe produkty, takie jak kanapki i owoce. Jednak w codziennym funkcjonowaniu szkolnym zdrowe wybory często przegrywają z łatwą dostępnością automatów z przekąskami.

Zobacz także: Wyglądają jak zwykłe żelki. Przez nie dzieci trafiają do szpitali

Z danych Głównego Inspektoratu Sanitarnego wynika, że w roku szkolnym 2023/2024 przeprowadzono ponad 16 tys. kontroli sklepików i stołówek. Naruszenia przepisów stwierdzono w 1950 obiektach, w tym w 664 przypadkach złamano rozporządzenie ministra zdrowia. Nałożono 84 kary pieniężne na łączną kwotę 123,4 tys. zł i 428 grzywien na ponad 97 tys. zł.

Problem dotyczy jednak również automatów. W województwie zachodniopomorskim zarejestrowano 249 urządzeń, choć szkół podstawowych jest tam ok. 550.

– Właściciele urządzeń nie zawsze zgłaszają, gdzie je wstawili. Automaty w szkołach w Zachodniopomorskiem mogą należeć do firm z innych regionów Polski. Nadzór nad nimi sprawują tamtejsze jednostki sanepidu – wyjaśnia Małgorzata Kapłan, rzeczniczka WSSE w Szczecinie.

W latach 2023-2025 w województwie pomorskim przeprowadzono kilkadziesiąt kontroli automatów vendingowych. W części z nich stwierdzono obecność niezgodnych z przepisami produktów – zbyt słodkich, słonych lub tłustych, a także napojów z dodatkiem cukru i słodzików.

Kontrole są jednak trudne. "Brak dostępu" do wnętrza automatu to częsty problem. Sanepid nie ma też prawa do tzw. zakupu kontrolowanego, nawet jeśli widzi przez szybę niedozwolone produkty.

Podobnie jest w innych województwach. We Wrocławiu WSSE nadzoruje 220 automatów, tylko w ubiegłym roku skontrolowano 37, w siedmiu przypadkach stwierdzono naruszenia. Na Dolnym Śląsku działa ok. 1200 szkół podstawowych i ponadpodstawowych, to pokazuje skalę luki w nadzorze.

W Poznaniu tylko 13 z 31 powiatowych stacji sanepidu podało dane. W Lesznie, gdzie znajduje się 45 automatów, w 2024 roku przeprowadzono jedną kontrolę. W Gostyniu – żadnej. W Słupcy kontrola potwierdziła sprzedaż napojów energetyzujących, co zakończyło się wszczęciem postępowania.

Specjaliści podkreślają, że same zakazy nie wystarczą. Potrzebne są działania systemowe: edukacja żywieniowa, wspieranie stołówek i realna kontrola urządzeń vendingowych. Jak pokazuje rzeczywistość, automat z batonikiem jest często bliżej niż szkolna stołówka.

Dominika Najda, dziennikarka Wirtualnej Polski

Źródła

1. PAP