Antonim. Jakie to wyrażenie, jakie są rodzaje antonimów?

Antonim (z greckiego anti - naprzeciw i onoma - imię, tytuł, wyraz) oznacza wyraz oraz wyrażenie o znaczeniu przeciwstawnym do innego wyrazu lub wyrażenia. Rozumiemy go jako grupę lub parę wyrazów.

Pary antonimiczne to oczywiste zestawienia takie jak:

• ciepło - zimno;
• jasno - ciemno;
• dobrze - źle.

W grupach wyrazów antonimicznych natomiast może znajdować się wiele antonimów danego słowa, jak np. do słowa "bałagan" możemy znaleźć wiele wyrażeń przeciwstawnych, jak: porządek, uporządkowanie, dyscyplina, itd. Nauka, która zajmuje się między innymi antonimami to leksykologia.

Ciekawostką jest, że wyraz "antonim" ma także swój antonim i jest nim synonim.

Antonimy często tworzymy przy pomocy przedrostków a-, anty lub nie-, np.:

• nieużywany;
• nieśmiertelny;
• antyalergiczny;
• aspołeczny.

Nie zawsze jednak uda nam się stworzyć antonim za pomocą przedrostka. Np. antonimem wyrazu "ciemny" nie będzie "aciemny" lub "nieciemny" tylko "jasny".

Językoznawcy dzielą antonimy na trzy rodzaje:

• antonimy właściwe;
• antonimy komplementarne;
• konwersje.

Antonimy właściwe

Są to po prostu wyrazy przeciwstawne. Warto zauważyć, że podlegają stopniowaniu:

• mądry - głupi, mądrzejszy - głupszy, najmądrzejszy - najgłupszy;
• duży - mały, większy - mniejszy, największy - najmniejszy.

Nazywane są wyrażeniami parametrycznymi, ponieważ określają własności, które możemy stopniować.

Antonimy komplementarne

Inaczej: wyrazy o znaczeniach komplementarnych. Charakteryzują się tym, że zaprzeczenie jednego automatycznie potwierdza drugie, np.

• Ona jest mężatką - ona nie jest panną;
• Krzysztof nie ma włosów - Krzysztof jest łysy.

Tego typu wynikanie nie ma miejsca w dwóch pozostałych rodzajach antonimów.

Konwersje

Ten rodzaj antonimu ma swój odpowiednik w pojęciu logicznym "konwers" - relacji odwrotnej, którą cechuje przeciwstawność, nieprzechodniość i symetryczność. Przykładem będzie:

• sprzedać - kupić;
• lekarz - pacjent;
• zyskać - stracić;
• naprawić - zepsuć.

Podstawową funkcją antonimów jest podkreślenie kontrastów wyrażanych za pomocą języka. Wyrazy te wskazują na różnicę w emocjach i myślach. Ponadto wzbogacają słownictwo, choć w niektórych przypadkach ich użycie nie gwarantuje poprawnej wypowiedzi.

Warto zauważyć również, że czasem nie jest możliwe skonstruowanie wyrażenia antonimicznego w kontekście całego zakresu znaczeń wyrażenia.

Czasem mylimy antonimy z oksymoronami. Oksymoron polega na wykorzystaniu wyrazów, które nie tylko pozostają sprzeczne znaczeniowo, ale także jeden z nich określa drugi.

Tak więc:

• Antonim: "Chodzę po lodzie i ogniu";
• Oksymoron: "Ognisty lód".