Zakażenie układu moczowego u niemowląt
Zakażenie układu moczowego u niemowląt często jest trudne do rozpoznania, ponieważ może nie dawać żadnych typowych objawów chorobowych, a jedynie skutkować wysoką gorączką. Maluszek jest senny, osłabiony, nie chce jeść. Jeśli dziecko ma wysoką temperaturę ciała, ale nie kaszle i nie ma kataru, warto poprosić lekarza o skierowanie na badanie moczu, by wykluczyć zapalenie dróg moczowych. Zakażenie układu moczowego (ZUM) jest spowodowane przez bakterie i obejmuje zazwyczaj dolny odcinek dróg moczowych. Wyróżnia się różne postacie kliniczne ZUM: bakteriomocz, bezobjawowy bakteriomocz, nawrotowe zakażenie układu moczowego oraz ZUM powikłane i niepowikłane. ZUM to jedna z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Do drugiego roku życia częstsza zachorowalność notowana jest u chłopców, natomiast potem zakażenia dróg moczowych częściej dotykają dziewczynek.
1. Przyczyny ZUM u niemowląt
U niemowląt zakażenie dróg moczowych zwykle spowodowane jest przez ogólną infekcję. Krążące we krwi bakterie docierają do nerek, a potem rozprzestrzeniają się na układ moczowy. Gdy dochodzi do zapalenia nerek, dziecko musi być leczone w szpitalu. Zakażenie może też rozprzestrzeniać się „od dołu”, tzn. gdy bakterie kolonizują cewkę moczową, drogą wstępującą przechodzą do pęcherza moczowego i wreszcie do nerek. O zakażenie takie łatwo, gdy zaniedbywane są zasady higieny. Bakterie z okolic odbytu wędrują do cewki. U chłopców częstym powodem zakażeń układu moczowego są bakterie zgromadzone pod napletkiem. ZUM sprzyjają również takie czynniki, jak: cewnikowanie, długotrwała antybiotykoterapia, zaparcia, owsica, stany zapalne miejsc intymnych, odpływ wsteczny moczu, wady wrodzone układu moczowego, pęcherz neurogenny.
2. Objawy ZUM u niemowląt
Filtracją krwi zajmują się nerki. To one zatrzymują szkodliwe produkty przemiany materii i wytwarzają mocz. Mocz spływa moczowodami do pęcherza moczowego, a stamtąd przez cewkę jest wydalany na zewnątrz. Cały układ moczowy przypomina kształtem literę U i jest jałowy, pozbawiony drobnoustrojów, z wyjątkiem dolnego odcinka cewki moczowej. Obecność w moczu bakterii świadczy o zakażeniu dróg moczowych. Objawy zakażenia układu moczowego u niemowląt mogą być nietypowe. Czasem jedynym powodem do niepokoju jest wysoka gorączka u dziecka. Jakie inne symptomy mogą sugerować ZUM? Niechęć do ssania, wymioty, biegunka, nieutulony płacz, rozdrażnienie, senność, meningizm (sztywność karku, światłowstręt, ból głowy), odwodnienie, wzdęcia, drgawki, bladość i suchość skóry, tężyczka, płacz w czasie oddawania moczu, zmieniony zapach i wygląd moczu.
ZUM zwykle zaczyna się podobnie jak inne choroby niemowlęce, czyli gorączką, brakiem apetytu, apatią, popłakiwaniem. Maluszek może być albo rozdrażniony i marudny, albo senny. Niektóre niemowlęta mają obniżoną temperaturę ciała. Czasem ZUM przebiega bezobjawowo. Jedynym niepokojącym sygnałem jest słabe przybieranie dziecka na wadze. U noworodków i najmłodszych niemowląt o ZUM może świadczyć przedłużająca się żółtaczka.
3. Diagnostyka ZUM u niemowląt
Podczas diagnozowania zakażenia dróg moczowych lekarz ogląda miejsca intymne u dziecka. ZUM sprzyjają bowiem takie schorzenia, jak pieluszkowe zapalenie skóry, stulejka i zapalenie żołędzi u chłopców czy owsica. Lekarz zleca badanie ogólne moczu i posiew moczu z antybiogramem. Czasami konieczne jest również badanie krwi. Badania diagnostyczne umożliwiają wykrycie szczepu bakterii wywołujących zakażenie i pozwalają na dostosowanie odpowiedniego antybiotyku. Najczęściej za zakażenia dróg moczowych u dzieci odpowiadają bakterie typu: Escherichia coli, Proteus, Klebsiella, enterokoki, streptokoki, gronkowiec złocisty, Haemophilus influenzae. Niektóre przychodnie dysponują testami paskowymi, które umożliwiają szybką diagnostykę i wdrożenie terapii. Testy paskowe nie zwalniają jednak od wykonania posiewu moczu. Rzadką przyczyną ZUM u dzieci są adenowirusy i grzyby. Zakażenia grzybicze układu moczowego wynikają z reguły z długotrwałej antybiotykoterapii.
Aby badanie moczu było wiarygodne, dokładnie umyj okolice krocza dziecka. U dziewczynek rozchyl wargi sromowe i umyj ujście cewki moczowej. U chłopców można zakroplić trochę roztworu rywanolu, dzięki czemu zmniejszasz ryzyko zanieczyszczenia moczu bakteriami spod napletka. Po umyciu narządów przygotuj jałowy pojemnik na mocz – do kupienia w aptece bez recepty. Gdy maluch zacznie sikać, odczekaj chwilę i złap mocz ze środkowego strumienia. Na pojemniku naklej kartkę z imieniem i nazwiskiem oraz datą urodzenia dziecka. Pojemnik z moczem zanieś jak najszybciej do laboratorium.
4. Leczenie ZUM u niemowląt
U niemowląt i dzieci w ciężkim stanie zaleca się leczenie w szpitalu. Na ogół jest to podawanie antybiotyku i nawadnianie organizmu kroplówką z elektrolitami. U niemowląt do czwartego miesiąca życia antybiotyk podawany jest w zastrzyku – domięśniowo lub dożylnie. Utrzymujący się po dwóch dniach terapii dodatni posiew moczu lub nieustępowanie objawów jest wskazaniem do zmiany leku. Czas trwania leczenia powinien wynosić 7-10 dni, a u dzieci z objawami odmiedniczkowego zapalenia nerek – dwa tygodnie. Niewłaściwe leczenie ZUM u dzieci może prowadzić do uszkodzenia nerek i uogólnionego zakażenia krwi, czyli sepsy. Po skończonej terapii maluszek kierowany jest na USG jamy brzusznej, by ocenić stan nerek. Lekarz może również zlecić podawanie dziecku profilaktycznie leków, które mają zapobiec ponownemu zakażeniu. Wspomagające znaczenie mają ziołowe preparaty przeciwbakteryjne oraz preparaty zakwaszające mocz, np. żurawina, gdyż kwaśne pH moczu działa bakteriostatycznie.
Na przyszłość lepiej zapobiegać niż leczyć. Profilaktyka ZUM u niemowląt opiera się na:
- częstym podawaniu picia, najlepiej przegotowanej wody, podczas biegunki i gorączki,
- zwalczaniu zaparć, ponieważ sprzyjają infekcjom układu moczowego,
- częstym zmienianiu pieluch i nieprzytrzymywaniu dziecka w brudnej pieluszce,
- dokładnym myciu okolic krocza – najlepiej ciepłą wodą, a nie nasączonymi chusteczkami,
- podmywaniu dziewczynki zawsze od przodu ku tyłowi – nigdy na odwrót,
- dokładnym myciu pachwin, pośladków, moszny i prącia u chłopca (delikatnie odsuń napletek),
- kupowaniu pieluszek naturalnych, a nie ceratowych, pozwalających na przepuszczanie powietrza,
- częstym zmienianiu bielizny – najlepiej bawełnianej i pranej w łagodnych proszkach,
- ciepłym ubieraniu i nakładaniu dziecku skarpetek, gdy jest zimno.
By ulżyć maluchowi przy często bolesnym zapaleniu, warto stosować na brzuszek ciepłe okłady, np. termofor.