Seksualność ucznia
Seksualność ucznia wiąże się na początku z identyfikacją własnej płci i zdolnością różnicowania zachowań adekwatnych dla dziewczynek i chłopców. W okresie adolescencji, ujmowanej z perspektywy fizjologicznej, nacisk kładzie się na zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałych pod wpływem mechanizmów neurohormonalnych. To właśnie widoczne przeobrażenia w obrębie ciała osób dorastających są zazwyczaj dla nich i dla otoczenia pierwszymi sygnałami, że oto kończy się ich dzieciństwo. Rozpoczyna się dojrzewanie płciowe i uwypuklanie trzeciorzędowych cech płciowych, manifestujących się w wyglądzie, które czynią nastolatki zdolnymi do reprodukcji, czyli płodzenia dzieci.
1. Fizjologiczne przemiany organizmu w okresie dorastania
Przemiany fizjologiczne organizmu w wieku pokwitania rozpoczynają się znacznie wcześniej niż to można zauważyć. Z podwzgórza wychodzą sygnały do przysadki, która uwalnia gonadotropiny pobudzające gonady (jądra u chłopców i jajniki u dziewcząt) do przyspieszenia produkcji hormonów płciowych (testosteronu u chłopców i estrogenu u dziewcząt). Poziom tych hormonów wzrasta od czasu dzieciństwa sześciokrotnie u dziewcząt i aż dwudziestokrotnie u chłopców. Fizjologiczne zmiany w wyglądzie rozpoczynają się od, tzw. skoku pokwitaniowego, czyli szybkiego wzrostu ciała w obrębie układu kostnego i mięśniowego oraz w odniesieniu do pozostałych części ciała.
Chłopcy w tym okresie mogą urosnąć nawet 20 cm i przybrać na wadze nawet 20 kg. U dziewcząt skok pokwitaniowy jest mniej nasilony. Na etapie adolescencji silnie różnicuje się budowa ciała dziewcząt i chłopców. U chłopców rozrastają się ramiona, sylwetka staje się bardziej „kanciasta”, a u dziewcząt rozrasta się miednica, przygotowując je do przyszłego macierzyństwa oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie sylwetki. Wkrótce po zakończeniu skoku pokwitaniowego organizm ucznia uzyskuje dojrzałość płciową. Dojrzałość fizyczna nie oznacza jednak dojrzałości psychicznej czy emocjonalnej, by móc udźwignąć ewentualne konsekwencje, np. niechcianej ciąży. U dziewczynek pojawia się menstruacja, czyli pierwsze krwawienie miesięczne.
U chłopców oznaką seksualnej dojrzałości jest obecność spermy w moczu oraz wystąpienie wytrysku nasienia, który zazwyczaj pojawia się podczas snu (zmazy nocne) erotycznych fantazji. Charakterystyczne zmiany organizmu związane z jego dojrzewaniem występują w indywidualnie zróżnicowanym tempie. Największe przeobrażenia dotyczą narządów płciowych.
Fazy dojrzewania płciowego u chłopców
| Faza | Typowy wiek | Typowe cechy rozwoju płciowego |
|---|---|---|
| dziecięca | 0-11 | nie stwierdza się zwiastunów pokwitania; |
| przedpokwitaniowa | 11-13 | powiększenie jąder oraz towarzyszące zmiany fizjologiczne skóry moszny; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania; sylwetka „wyrostka”; |
| pokwitanie właściwe | 13-15 | dalszy intensywny rozwój narządów płciowych; dalsze zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; mutacja głosu związana z powiększeniem krtani; mniejsze przyrosty wysokości ciała; sylwetka „wyrostka” utrzymuje się – długokończynowość, zgrubienie rysów twarzy, trądzik młodzieńczy; |
| młodzieńcza | 15-17 | zakończenie rozwoju narządów płciowych; owłosienie łonowe przybiera kształt zbliżony do rombu; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; głos męski; „jabłko Adama” w związku z zakończeniem rozwoju krtani; pojawia się owłosienie na twarzy i innych częściach ciała; znacznie wolniejszy przyrost na wysokość; |
| Fazy dojrzewania płciowego u dziewcząt |
| Faza | Typowy wiek | Typowe cechy rozwoju płciowego |
|---|---|---|
| dziecięca | 0-10 | nie stwierdza się zwiastunów pokwitania; |
| przedpokwitaniowa | 10-12 | rozwój piersi do postaci „pączka”; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania; sylwetka „podlotka”; |
| pokwitanie właściwe | 12-14 | dalsze zaawansowanie rozwoju piersi; dalsze zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; wystąpienie pierwszej miesiączki; mniejsze przyrosty wysokości ciała; sylwetka długokończynowa; początki kobiecej sylwetki; zgrubienie rysów twarzy; trądzik młodzieńczy; |
| młodzieńcza | 14-16 | dalszy rozwój piersi; owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; ustalają się regularne miesiączki; zwolnienie tempa przyrostu ciężaru ciała; zaznacza się kobieca topografia podściółki tłuszczowej; sylwetka traci wygląd „podlotka” i przybiera wygląd typowo kobiecy; rysy twarzy stają się bardziej wysubtelnione; |
Rozrastanie się jajników i macicy wewnątrz organizmu nie jest zauważalne. U dziewcząt najbardziej widoczne oznaki dojrzewania to rozwój piersi – gruczoły powiększają się, wysuwają się do przodu (na początku mają kształt stożkowy), potem zaokrąglają się. Pigmentacja wokół piersi zwiększa się. Czasami piersi rosną w sposób asymetryczny – jedna jest nieznacznie większa od drugiej. U chłopców z reguły najpierw powiększają się jadra, potem penis. Owłosienie pokrywa łono, pachy, a na końcu widać nieśmiały meszek na twarzy. Chłopcy przechodzą też przez okres mutacji, czyli obniżania się głosu. Zmianom fizjologicznym towarzyszą zmiany skórne, pryszcze, czyli trądzik młodzieńczy powstający wskutek zwiększenia wydzielania męskiego hormonu androgenu. Zwiększa się aktywność gruczołów łojotokowych, powodując szybkie przetłuszczanie się włosów oraz gruczołów potowych, skutkując nieprzyjemnym zapachem skóry. Przemiany fizjologiczne wpływają na zmiany w zakresie psychiki i proces kształtowania się obrazu własnej osoby.
2. Skutki przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego
Konsekwencje emocjonalne i społeczne zmian fizycznych w adolescencji zależą od tego, czy młody człowiek dojrzewa za wcześnie, czy zbyt późno. Dysproporcje wiekowe w zakresie dojrzewania płciowego mogą rozciągać się nawet do pięciu lat. Wcześnie dojrzewające dziewczynki mają wiele problemów osobistych, np. czują się zakłopotane wzrostem, sylwetką czy menstruacją. Częściej skarżą się na objawy psychosomatyczne i sięgają po alkohol lub narkotyki. Innym problemem wcześnie dojrzewających dziewcząt jest molestowanie seksualne. Zwykle wcześniej niż pozostałe koleżanki podejmują kontakty płciowe i trudzą się w roli młodej matki. Mają też więcej konfliktów z rodzicami, gdyż otoczenie społeczne oczekuje od nich większej odpowiedzialności, podczas gdy społecznie i emocjonalnie są jeszcze dziećmi.
Dziewczęta późno dojrzewające mają zwykle mniej problemów osobistych a także mniej kłopotów ma z nimi otoczenie. Dłużej utrzymująca się dziecięca sylwetka nie stanowi powodu do niższego poczucia własnej wartości. Odchylenia od przeciętnego tempa rozwoju psychoseksualnego mają poważniejsze konsekwencje w odniesieniu do chłopców. Wcześnie dojrzewający chłopcy są pewni siebie, swobodni, aktywni i oceniani jako bardziej atrakcyjni. Natomiast ci, którzy dojrzewają nieco później cierpią z powodu poczucia niedopasowania do grupy rówieśniczej, której nie dorównują w zakresie siły, wzrostu czy sprawności. Czują się osamotnieni, źli, sfrustrowani, co sprzyja niestety nagłym wybuchom gniewu lub zamknięciu się w sobie. Późno dojrzewający chłopcy krócej jednak czekają z rozpoczęciem aktywności seksualnej niż koledzy, którzy dojrzeli płciowo znacznie wcześniej od nich.
3. Rozwój psychoseksualny
Na podłożu dojrzewania płciowego rozwija się potrzeba seksualna, która wyraża się stanem ogólnego pobudzenia i z czasem przyjmuje formę dążenia ku osobie płci przeciwnej. Potrzeba ta zaznacza się z większą siłą u chłopców niż dziewcząt. Chłopcy zaczynają przejawiać zainteresowanie sprawami seksualnymi, oglądają pisma erotyczne i oglądają filmy pornograficzne. W kontaktach wzajemnych dziewcząt i chłopców widoczny jest początkowo antagonizm, uwarunkowany odmiennością zachowań obu grup. Dziewczynki są bardziej egzaltowane, szybciej dojrzewają emocjonalnie i umysłowo, natomiast chłopcy są hałaśliwi, nieokrzesani, nie dbają o wygląd zewnętrzny. W tym czasie dominują przyjaźnie z rówieśnikiem tej samej płci. Przyjaźnie powstają na zasadzie podobieństwa psychicznego.
Nastolatki redukują poziom napięcia i zaspokajają popęd seksualny poprzez masturbację. Następny etap rozwoju psychoseksualnego to gwałtowne i zwykle krótkotrwałe obdarzanie uczuciem rówieśnika płci przeciwnej, czyli fascynacja. Rozluźnieniu ulegają związki z osobami tej samej płci i tworzą się przyjaźnie heteroseksualne. W okresie adolescencji pojawia się też pierwsza miłość, tzw. miłość szczenięca, dla której ważniejsze jest samo kochanie niż obiekt uczucia. Potem rodzi się miłość romantyczna, która idealizuje osobę obdarzaną uczuciem. Formą aktywności seksualnej w kontaktach rówieśników płci przeciwnej jest necking, polegający na pieszczeniu tylko górnej części ciała oraz petting, czyli pieszczoty miłosne obejmujące także narządy płciowe i prowadzący do przeżycia orgazmu, ale bez penetracji. Czas dorastania to gównie czas poznawania i oswajania się ze swoim ciałem oraz akceptacja własnej seksualności.