Ponad 100 000 nowych miejsc opieki nad dziećmi. Aleksandra Gajewska zapowiada wsparcie dla gmin

– Dzieci nie głosują, więc sprawy z nimi związane nie są politycznie gorącym tematem, jednak inwestowanie w nie jest naszym absolutnym obowiązkiem i priorytetem – mówi Aleksandra Gajewska, Sekretarz Stanu w MRPiPS, podkreślając wagę wsparcia zarówno finansowego, jak i merytorycznego.

Nowe miejsca opieki nad dziećmi – w planach jest ich ponad 100 tys.

Rodzice małych dzieci prędzej czy później stają przed trudnym wyborem: zostać z dzieckiem w domu czy wrócić do pracy? Kontynuowanie drogi zawodowej, szczególnie dla mam, wiąże się z koniecznością zapewnienia maluchowi szeroko rozumianej opieki. Do niedawna w wielu miejscach Polski było to niemożliwe: jeszcze w 2023 roku w kraju istniało aż 1105 tzw. białych plam, czyli gmin, w których rodzice nie mieli dostępu do jakiejkolwiek formy opieki nad dziećmi.

Na szczęście w wyniku wielomiesięcznych prac rządu liczba białych plam spadła i obecnie wynosi 883. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wciąż pracuje nad tym, by było ich jak najmniej i podkreśla, że chce położyć nacisk m.in. na rozwój różnych form opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech.

– Początkowo często słyszeliśmy od urzędników, że u nich nie ma potrzeby tworzenia miejsc opieki dla maluchów, podczas gdy w mediach społecznościowych odzywały się do mnie mamy, które mówiły, że bardzo liczą na moją pomoc, bo muszą zostać z dzieckiem w domu i nie mają jak wrócić do pracy, brakuje żłobków, w najbliższych placówkach są ogromne kolejki. Przez ostatnich 18 miesięcy obserwowałam przejście od perspektywy „my nie potrzebujemy” do chęci tworzenia nowych miejsc – wyjaśnia w rozmowie z WP Parenting Aleksandra Gajewska, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

– Nasze działania rozpoczęliśmy od podstaw, czyli od tworzenia miejsc opieki. Tak, żeby właściwie w każdym miejscu zamieszkania, niezależnie od tego, czy to jest mała gmina, czy duże miasto, dostęp do żłobka, klubu dziecięcego czy dziennego opiekuna był realny. Na ten cel przeznaczamy 6,5 miliarda złotych z programu Aktywny Maluch. To największy program rozwoju opieki wczesnodziecięcej w Europie. W ciągu pierwszych 18 miesięcy wybudowaliśmy już ponad 27 tysięcy nowych miejsc, a do końca kadencji powstanie łącznie około 102 tys. miejsc żłobkowych – dodaje Gajewska. Ogromną zmianą dla rodziców jest w tym kontekście odciążenie domowego budżetu.

– Obecnie opieka żłobkowa nie jest luksusem – w większości miejsc w Polsce jest bezpłatna, a w części kosztuje niewiele. Przed startem programu Aktywny Rodzic średnia miesięczna wysokość opłat w powiatach w instytucjach opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 wynosiła prawie 900 zł. Obecnie jest to średnio 89 zł – zaznacza wiceministra.

Podręcznik dla gmin

W przypadku instytucji, które mają zajmować się dziećmi, niezwykle ważne jest zaufanie – rodzice muszą mieć pewność, że zostawiają swoje maluchy w bezpiecznym miejscu oferującym im wszelkie wsparcie. Aby takie zaufanie budować, Ministerstwo opracowało standardy jakości opieki nad dziećmi w żłobkach i opublikowało je w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 grudnia 2024 roku w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat trzech. Rozporządzenie wejdzie w życie 1 stycznia 2026 roku. W odpowiedzi na potrzebę upowszechnienia standardów opisanych w powyższym rozporządzeniu, eksperci Fundacji Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego przygotowali już na początku tego roku podręcznik, w którym opisano 18 standardów, a do każdego z nich dodano szczegółowe wymagania. Najistotniejszym elementem tej publikacji jest jednak podmiotowe traktowanie dziecka – podręcznik rozpoczyna się od omówienia merytorycznych podstaw dotyczących jakości opieki wczesnodziecięcej.

– Zdajemy sobie sprawę, że stajemy przed ważnym wyzwaniem i nie możemy tak po prostu wymagać od wszystkich, żeby się dostosowali do rozporządzenia. Musimy tworzyć system wspólnie, wszystkich w niego zaangażować, współtworzyć go, ale przede wszystkim zwiększyć świadomość, bo tylko wtedy, kiedy zwiększymy świadomość lokalną, ten system będzie mógł skutecznie funkcjonować – zaznacza wiceministra Gajewska.

Służyć ma temu m.in. „Podręcznik dla gmin” przygotowany przez Fundację Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego, który ma wesprzeć gminy we wdrażaniu nakreślonych w rozporządzeniu standardów. Jak wyjaśnia WP Parenting prezeska Fundacji, Monika Rościszewska-Woźniak, publikacja nie jest zbiorem zadań, które gminy muszą realizować, lecz pomocą i rekomendacją ekspertów.

– Głównym celem podręcznika dla gmin jest przeprowadzenie urzędników przez proces przygotowywania, organizowania i monitorowania jakości wdrażania standardów we wszystkich instytucjach dla dzieci – zarówno w żłobkach, jak i klubach dziecięcych czy u dziennych opiekunów – mówi Monika Rościszewska-Woźniak. – Chcieliśmy, by urzędnicy wiedzieli, dlaczego te pierwsze lata życia dziecka są tak ważne dla jego późniejszego rozwoju. Druga część podręcznika to przeprowadzenie urzędników przez proces przygotowywania, czyli metodologia. Zależało nam, by nie opierać się na strachu i lęku, że będzie kontrola, ktoś przyjedzie i będzie szukał, co nie działa prawidłowo. Cel jest taki, by razem zobaczyć, które z tych standardów już są zapewnione, a nad którymi jeszcze trzeba popracować – wyjaśnia Rościszewska-Woźniak.

Prezeska dodaje, że w podręczniku dla gmin znajdują się liczne wzory tabel, protokołów czy zawiadomień – wszystko po to, by ułatwić pracę urzędników. Jest to więc milowy krok w kierunku usprawnienia procesu tworzenia nowych punktów opieki dziennej nad maluchami, na którym mają skorzystać dzieci i ich rodzice.

– Rozporządzenie zacznie obowiązywać od 1 stycznia, a więc teraz mamy czas intensywnych przygotowań. Nasza Fundacja wspiera samorządy i instytucje lokalne we wdrażaniu tych standardów poprzez np. prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli samorządów lokalnych przez liderów Akademii Wsparcia. Taki lider działa w każdym województwie – dodaje prezeska Fundacji.

– To jest zarządzanie dużą zmianą. Do tej pory nie stawiano zbyt licznych wymagań w tym zakresie. Bardzo wiele placówek jest na wysokim poziomie, ale są i takie, które są na poziomie niewystarczającym. Wyzwaniem jest to, żeby dyrektorzy umieli zarządzać swoim personelem, żeby zarządzali też zmianą w relacjach z rodzicami. Kluczowe jest oparcie o konwencje o prawach dziecka – dodaje.

Ważnym elementem wsparcia jakości instytucji i opieki nad dziećmi do lat trzech jest strona najmłodsi.pl – strona projektu ministerialnego, realizowanego przez Fundację Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego. Można na niej znaleźć informacje na temat nowych standardów jakości opieki, ważne publikacje i webinary.

Edycja uzupełniająca programu Aktywny dzienny opiekun w gminie

W rozmowie z WP Parenting wiceministra Aleksandra Gajewska podkreśla, że podczas prac nad zwiększaniem dostępności miejsc dziennej opieki dla dzieci do lat trzech najpierw konieczna była diagnoza, dlaczego samorządowcy nie decydują się na ich tworzenie.

– Miejsc brakowało, a z mojej perspektywy było to niewyobrażalne, że mamy rekordowe unijne środki do dyspozycji w programie, który tworzy nowe miejsca żłobkowe, a jest składanych tak mało wniosków o ich utworzenie. Samorządowcy wyjaśnili, co jest ich bolączką: dofinansowania, które otrzymują, są nieadekwatne do rzeczywistych kosztów, które ponoszą, że ich wkład jest zbyt wysoki, że mają inne inwestycje, które są dla nich priorytetowe, że wokół tego tematu jest mnóstwo biurokracji. W efekcie, skoro to nie jest obowiązek ustawowy, to nie wnioskują o środki unijne – wyjaśnia ministra.

– Po pierwszych analizach wprowadziliśmy do programu Aktywny Maluch bardzo konkretne zmiany: z 36 tysięcy zł dofinansowania na jedno miejsce opieki podwyższyliśmy tę kwotę do 57 tysięcy i uprościliśmy cały proces, walcząc z biurokracją. Dzięki temu zobaczyliśmy, z jak gigantycznym zainteresowaniem program się spotkał: złożono sześciokrotnie więcej wniosków niż w poprzednich edycjach – dodaje.

Wsparciem dla gmin jest także edycja uzupełniająca resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „Aktywny dzienny opiekun w gminie 2025”.

– Potrzeby gmin są bardzo zróżnicowane i te biurokratyczne ramy, które są kojarzone ze środkami unijnymi, przerastają najmniejsze samorządy. Zaproponowaliśmy więc konkretne rozwiązanie: dofinansowanie na stworzenie instytucji dziennej opieki – rodzinnej, małej, w której może być pięcioro do ośmiorga dzieci, która może powstać nawet w sali w świetlicy, blisko domu, w ośrodku gminnym. Finansujemy powstanie tego miejsca – dostosowanie sali, która jest w dyspozycji gminy, do potrzeb małego dziecka – w kwocie 300 tysięcy złotych, a potem przez trzy miesiące wspieramy utrzymanie takiej placówki kwotą w wysokości 8 tysięcy złotych miesięcznie – wyjaśnia ministra. „Program jest adresowany wyłącznie do gmin, na terenie których nie funkcjonują żadne instytucje opieki dla dzieci w wieku do lat 3 oraz nie jest planowana do utworzenia żadna instytucja w ramach umów o dofinansowanie w Programie rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 Aktywny Maluch 2022-2029 oraz Resortowym programie rozwoju instytucji opieki nad dziećmi do lat 3 Aktywny dzienny opiekun w gminie 2025. Warunkiem uczestnictwa jest to, aby ustanowiona lub planowana do ustanowienia wysokość miesięcznej opłaty rodzica za pobyt dziecka u dziennego opiekuna, którego/których dotyczy wniosek złożony w ramach Programu i którą rodzic byłby zobowiązany ponosić, gdyby nie zostało mu przyznane prawo do świadczenia Aktywnie w żłobku nie przekracza kwoty 1500 zł” – czytamy na stronie rządowej.

Na program przeznaczono w 2025 r. kwotę 45 mln zł pochodzących ze środków Funduszu Pracy. Wnioski można składać do 21 lipca 2025 r.