Opioidowe leki przeciwbólowe
Opioidowe leki przeciwbólowe to bardzo silne leki, hamują bowiem przekazywanie informacji bólowych w układzie nerwowym, poprzez wpływ na receptory opioidowe. Wyróżnia się trzy grupy leków opioidowych – agonistów, antago-agonistów i antagonistów receptorów. Takie leki silnie zwalczają ból, jednak posiadają także duże działania niepożądane, przede wszystkim duża część z nich powoduje uzależnienie.
1. Jak działają opioidowe leki przeciwbólowe?
Leki opioidowe wykazują działanie przeciwbólowe, ze względu na ich powinowactwo do swoistych receptorów opioidowych występujących na neuronach różnych okolic mózgu i rdzenia kręgowego. Wskutek blokowania receptorów nie następuje przekazywanie impulsów bólowych do wyższych struktur mózgu, w wyniku czego nie jest odczuwany ból. W zależności od siły działania przeciwbólowego, możemy je podzielić na silne i słabe narkotyczne leki przeciwbólowe. Do silnych zalicza się m.in. morfinę, fentanyl, petydynę i inne. Słabe zaś to np. kodeina czy tramadol. Opioidy wykazują także szereg innych działań niż właściwości przeciwbólowe.
Lekiem odniesienia wszystkich leków tej grupy terapeutycznej jest morfina. Wykazuje ona działanie ośrodkowe i obwodowe. Działania ośrodkowe to:
- Silne działanie przeciwbólowe,
- Hamowanie odruchu kaszlu, poprzez działanie na ośrodek kaszlu,
- Depresja oddechowa,
- Działanie euforyzujące,
- Inne.
Do innych silnych opioidów zalicza się kodeinę, która ma mniejsze działanie przeciwbólowe, natomiast silnie działa przeciwkaszlowo. Morfina nie jest używana jako lek przeciwkaszlowy, jedynie w wyjątkowej sytuacji, jaką jest przebicie opłucnej.
Leki opioidowe stosowane są w leczeniu bólu różnego pochodzenia, tj. bólów pourazowych, bólów pooperacyjnych, bólów nowotworowych czy pozawałowych. Niektóre leki wykorzystywane są także w zwalczaniu bólu porodowego, np. petydyna czy pentazocyna. Mogą być one także stosowane w leczeniu bólu w przypadku kolki nerkowej czy żółciowej (oprócz morfiny, bowiem nasila kolkę nerkową).
2. Działania uboczne opioidowych leków przeciwbólowych
Leki opioidowe stosowane są tylko w poważnych przypadkach bólowych, głównie ze względu na ich sile działania uboczne. Do głównych objawów niepożądanych opioidów zalicza się depresję ośrodka oddechowego. To jest główną przyczyną zgonów po zatruciu morfiną i jej pochodnymi. Zmniejsza się bowiem wrażliwość na poziom dwutlenku węgla, w wyniku czego przy zbyt dużej dawce leku dochodzi do uduszenia. Oprócz tego morfina pobudza chemoreceptory pola najdalszego, dlatego też w początkowym etapie jej stosowania pojawiają się wymioty, następnie jednak hamuje ośrodek wymiotny, działając przeciwwymiotnie.
Przy pierwszym spożyciu morfiny dochodzi do sedacji, natomiast przy kolejnych dawkach pojawia się silne działanie euforyzujące, dla którego właśnie nadużywana jest morfina. Charakterystycznym objawem nadużywania morfiny jest mioza, a więc zwężenie źrenic. Oprócz tego mogą pojawić się: zaczerwienienie twarzy, świąd skóry, odczyny alergiczne, trudności w oddawaniu moczu i stolca, co spowodowane jest skurczem mięśni zwieraczy, a także charakterystyczne nadmierne pocenie się. Pojawiają się zmiany nastroju, senność, zaburzenia koncentracji, hipotensja, bradykardia, zawroty głowy, a nawet hipotonia ortostatyczna.
Istotną rzeczą są właściwości uzależniające leków opioidowych oraz tzw. tolerancja. Tolerancja głównie rozwija się na działanie euforyzujące. Oznacza to, iż aby uzyskać pożądany efekt, należy przyjmować z czasem większe dawki narkotyku. Morfina bardzo silnie uzależnia psychicznie i fizycznie. U osoby uzależnionej przy braku zażycia narkotyku pojawia się tzw. zespół abstynencyjny.