Jakie są przyczyny biegunki u dzieci?
Biegunka u dzieci jest uciążliwym problemem i nie wolno jej lekceważyć. Pojawia się w różnych okolicznościach, stanowiąc zmorę wczesnego dzieciństwa. Prawdopodobnie nie ma malucha, który w pierwszych latach życia nie przebyłby choć jednego epizodu biegunkowego. Przyczyny biegunek u dzieci są różne, od zwykłej niestrawności, zatrucia pokarmowego, poprzez zakażenia bakteryjne czy pasożytnicze aż po infekcje wirusowe.
1. Występowanie biegunek u dzieci
Biegunka jest reakcją obronną organizmu przed substancjami toksycznymi bądź czynnikami chorobotwórczymi, które przeniknęły do organizmu dziecka. Charakteryzuje się zwiększoną liczbą stolców o płynnej konsystencji. Podrażnione jelita kurczą się, przyspieszają ruchy perystaltyczne oraz przesuwanie pokarmu. Według definicji, biegunka u dzieci, to oddawanie w ciągu dwunastu godzin pięciu lub więcej stolców o luźnej konsystencji, lub częsta defekacja z obecnością krwi, śluzu lup ropy.
Biegunka najczęściej spowodowana jest przez bakteryjne zakażenie błony śluzowej jelit. Może pojawić się także w przypadku chorób niezwiązanych z układem pokarmowym, takich jak zapalenie ucha środkowego, płuc czy grypa żołądkowa. Biegunka u małych dzieci najczęściej występuje w wyniku zakażeń bakteryjnych, pasożytniczych, wirusowych, wskutek nietolerancji pokarmowej czy błędów w żywieniu. Pojawia się także jako skutek powikłań po antybiotykoterapii.
Towarzyszące biegunce wymioty powodują szczególne niebezpieczna, związane z szybkim odwodnieniem organizmu. Luźne stolce i wymioty są charakterystyczne przy rotawirusowym zapaleniu żołądka i jelit. Zdarza się, że wygląd kału przypomina mocz, taka sytuacja ma jednak miejsce stosunkowo rzadko.
W zimie biegunka najczęściej jest wywołana przez infekcję wirusową. Jej wystąpienie poprzedzone jest zakażeniem układu oddechowego (gorączka, katar, kaszel, przekrwione gardło). W lecie biegunkę u dziecka wywołują najczęściej zatrucia pokarmowe, zakażenia pasożytnicze lub bakteryjne (salmonelloza, szigeloza, lamblioza). Biegunka może też wystąpić przy zatruciu lekami, substancjami toksycznymi i metalami ciężkimi.
Szczególnie uciążliwą i niebezpieczną jest biegunka przewlekła, która trwa dłużej niż dwa tygodnie. Jej najczęstszą przyczyną jest ostre zapalenie jelit. Biegunka u dzieci do trzeciego roku życia wynika często z faktu, że najmłodsi nie radzą sobie z przeżuwaniem pokarmu. To typowe i powszechne zjawisko nazywane jest biegunką małych dzieci. W przypadku biegunki przewlekłej niezbędna jest konsultacja z lekarzem. Inne przyczyny biegunek przewlekłych u dzieci, to zespół złego wchłaniania wywoływany przez chorobę trzewną, nietolerancja na krowie mleko (alergia pokarmowa), niewłaściwe karmienie piersią oraz nieprawidłowości anatomiczne w budowie jelit. Przyczyną przewlekłej biegunki u dzieci może być również choroba trzewna.
2. Objawy biegunki u niemowląt
Pierwszy stolec u noworodka jest ciągnący, ciemny, przypominający gumę – jest to tzw. smółka. U dziecka karmionego piersią stolce, do drugiego miesiąca życia, są najczęściej żółto-mleczne i mogą wyglądem przypominać jajecznicę. Ilość wypróżnień u zdrowego niemowlęcia może wahać się od jednego do siedmiu, w zależności od tego, ile razy w ciągu doby karmione jest dziecko. O biegunce u dziecka karmionego piersią świadczy nagłe zwiększenie liczby stolców, duża ilość śluzu i pogorszenie samopoczucia. Należy pamiętać, że niemowlęta karmione naturalnie rzadziej zapadają na biegunkę i przechodzą ją lżej.
Jak poznać u niemowlęcia, że występuje biegunka, skoro wypróżnia się ono często w ciągu dnia? Na biegunkę u niemowląt mogą wskazywać takie objawy, jak:
- nagłe zwiększenie częstotliwości oddawania stolca – nieadekwatne do ilości karmienia,
- wygląd kupy – rzadkie, płynne stolce, o zielonkawym zabarwieniu, często z domieszką śluzu, ropy albo krwi,
- nieprzyjemny i bardzo intensywny zapach kupy, np. przypominający zgniłe jaja,
- odparzenia pupy i zaczerwienienie okolic odbytu.
Podczas biegunki u maluszka ważne jest zapobieganie odparzeniom, gdyż kwaśny stolec szybko podrażnia skórę niemowlaka. Po każdym wypróżnieniu pupę należy przemyć ciepłą wodą, dokładnie osuszyć oraz natłuścić. Należy wietrzyć pośladki, a pieluchy zmieniać możliwie jak najczęściej.
3. Rodzaje biegunek u dziecka
W zależności od przyczyn, biegunka może objawiać się w różny sposób.
- Biegunka łagodna – zwana inaczej niestrawnością. Dziecko oddaje częste, luźne i pieniste stolce. Czuje się przy tym dobrze, nie ma gorączki ani wymiotów. Należy wówczas wyeliminować na dwa dni inne pokarmy i karmić dziecko wyłącznie piersią. W przypadku malca karmionego butelką stosuje się dietę bezmleczną i bezglutenową, podając zmiksowaną marchewkę z mięsem, kleik ryżowy lub tarte jabłko. Postępowanie to z reguły przynosi poprawę.
- Biegunka średnio ostra – dziecko oddaje kilka do kilkunastu stolców na dobę, jest w złym humorze, wyraźnie osłabione, płacze, traci na wadze. Może wykazywać objawy odwodnienia, a także mieć gorączkę. Czasem wymiotuje. U dziecka karmionego piersią nie należy przerywać karmienia. Po konsultacji z lekarzem podaje się roztwór gastrolitu, np. dwie łyżeczki co pół godziny. U dzieci karmionych butelką na 4 godziny odstawia się mieszanki mleczne i stosuje „dietę wodną”. Z czasem wzbogaca się dietę o kleik ryżowy, marchwiankę - miksowaną marchew z mięsem, a na końcu podaje się mleko modyfikowane.
- Biegunka ciężka – dziecko oddaje kilkanaście wolnych stolców na dobę – z dużą ilością śluzu i gazów, wymiotuje, nie chce pić, jest senne, może mieć także gorączkę. Widoczne są objawy odwodnienia, zapadnięte oczy oraz często oddaje mało moczu. Uwaga, taki stan jest groźny! Potrzebne jest nawadnianie kroplówką. Potem postępuj podobnie jak w przypadku biegunki średnio ciężkiej. Oczywiście, malec musi być pod kontrolą lekarza.
- Biegunka toksyczna – to najcięższa postać biegunki. Dziecko oddaje dużo wodnistych lub śluzowych stolców, czasem z domieszką krwi. Jest zamroczone, może mieć wysoką gorączkę, wymiotuje. Powinno jak najszybciej znaleźć się w szpitalu, gdzie zostanie zastosowane nawodnienie za pomocą kroplówki – niezbędne, by uchronić dziecko przed odwodnieniem oraz zapewnić odpowiednią ilość elektrolitów. Biegunka spowodowana alergią lub nietolerancją pokarmową – wyeliminowanie alergenu powoduje ustąpienie dolegliwości. Czasem dodatkowo potrzebne jest leczenie farmakologiczne. Biegunka spowodowana nietolerancją pokarmową rzadziej wywołuje ostre objawy choroby, nie towarzyszy jej też gorączka.
Ważne jest, by podczas biegunki podawać dziecku dużo płynów. W niektórych przypadkach, na skutek odwodnienia, konieczny jest pobyt w szpitalu i wspomaganie kroplówką. Normalną dietę dobrze jest zastąpić, dając dziecku glukozę lub roztwór sacharozy, herbatki lub lekko soloną wodę. Dobrze jest podawać dziecku coś lekkostrawnego, papkowatego. Pamiętaj, że w czasie biegunki i tuż po ustąpieniu jej objawów nie wolno podawać niemowlętom soków owocowych, mleka modyfikowanego ani glutenu. Wskazane jest karmienie piersią, podawanie marchwianki, miksowanych zup jarzynowych, kleiku ryżowego. Zaburzone trawienie poprawiają probiotyki lub inne preparaty zawierające dobroczynne bakterie, które przywracają w jelitach właściwą mikroflorę.
4. Jak rozpoznać zatrucie pokarmowe u dziecka?
Przebieg zatrucia pokarmowego u dzieci może przebiegać różnie, w zależności od wieku i ilości spożytego nieświeżego pokarmu. Jeśli biegunce towarzyszy osłabienie dziecka, należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Objawy, które mogą świadczyć o zatruciu pokarmowym, poza częstszym oddawaniem stolca, to luźna wodnista konsystencja kału ze śluzem lub krwią, wymioty oraz bóle brzucha. Może pojawić się też gorączka. Biegunki spowodowanej zatruciem pokarmowym nie należy lekceważyć. Prowadzić może do groźnych powikłań: odwodnienia, niedoborów elektrolitowych, niedokrwistości czy wstrząsu.
Aby zapobiegać zatruciom, należy uważnie wybierać produkty żywnościowe i sprawdzać ich datę ważności. Liczy się również sposób przygotowywania produktów – nie wolno maluchom podawać niegotowanych jarzyn czy niedogotowanego i nierozdrobnionego mięsa. Dieta powinna być urozmaicona i bogata w składniki odżywcze. Warto też dbać o zasady higieny i myć ręce przed podaniem dziecku pożywienia. Najbezpieczniejsze jest jak najdłuższe przystawianie dziecka do piersi. W ciągu pierwszych chwil występowania biegunki, spowodowanej zatruciem pokarmowym, należy zrezygnować z pokarmów stałych i ograniczyć dietę do picia płynów. Wskazana jest ciepła woda przegotowana lub herbatka z mięty.
5. Objawy biegunka rotawirusowej
Objawy zakażenia rotawirusem są bardzo charakterystyczne. Po okresie inkubacji, trwającej 1-3 dni, pojawiają się zazwyczaj niewielka gorączka oraz wymioty. Niekiedy są one bardzo intensywne, trwają jednak nie dłużej niż dwie doby. Wraz z wymiotami dziecko zaczyna oddawać wodniste, niekiedy tryskające, stolce. Bardzo silna biegunka rotawirusowa w 83% przypadków prowadzi do odwodnienia. Jeśli dziecko miało już kontakt z rotawirusem lub było szczepione, przebieg choroby może być łagodny i objawiać się jedynie jednorazowymi wymiotami i pojedynczymi wolnymi stolcami. Szczepionka na rotawirusy jest bardzo skutecznym sposobem zapobiegania ciężkim przypadkom choroby.