Co powinien umieć sześciolatek?

W poradniach pedagogiczno-psychologicznych przeprowadza się zwykle wiele testów, które mają ocenić poziom rozwoju malucha w sferze poznawczej, motywacyjno-społecznej i fizycznej, które składają się na dojrzałość szkolną szkraba. Badania te przeprowadzają zwykle psycholog, pedagog i logopeda. Wielu jednak rodziców może samodzielnie obserwować swoje dziecko i w oparciu o poczynione obserwacje ocenić jego gotowość do podjęcia nauki w szkole. Dojrzałość szkolna to, najogólniej biorąc, gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, zależna od poziomu jego ogólnego rozwoju, stanu zdrowia i zdolności przystosowania się do nowego środowiska. Dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole to takie, które:

• jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;
• posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie;
• posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówcy, zarówno dorosłego, jak i rówieśnika;
• potrafi działać intencjonalnie – podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;
• jest uspołecznione w stopniu, który pozwala na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci;
• jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość), nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny.

Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole to gotowość do rozpoczęcia nowych zadań, zdolność przystosowania się do nieznanego środowiska i ogólnie zmienionej sytuacji życiowej. Dojrzałość szkolna, według Stefana Szumana, to osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie szkoły podstawowej. Dzieci osiągają dojrzałość szkolną w następujących dziedzinach:

• w kształtowaniu się ich organizmu;
• w rozwoju sprawności motorycznych;
• w rozwoju mowy, czyli opanowywaniu języka ojczystego;
• w zakresie zdobytej przez nie wiedzy, stanowiącej podstawę ich orientacji w świecie przyrody i życiu społecznym;
• w zakresie umiejętności celowego posługiwania się rozmaitymi przedmiotami codziennego użytku i niektórymi narzędziami;
• w zakresie rozwoju i usprawniania pracy ich umysłu, m.in. pod względem ukształtowania się umiejętności dostrzegania zagadnień i prób rozwiązania ich, zdolności krytycznego ustosunkowania się do własnych i cudzych twierdzeń oraz w zakresie ukształtowania się pojęć;
• w zakresie emocjonalności, czyli w dziedzinie uczuciowo dodatniego lub ujemnego ustosunkowania się do różnych zjawisk, zdarzeń i faktów oraz poleceń i zadań, które mają wykonać;
• w zakresie rozwiniętych zainteresowań i zamiłowań, charakterystycznych dla ich wieku;
• w zakresie ukształtowani się woli, stopnia uległości woli wychowawców, zdolności do świadomego wysiłku i celowej, wytrwałej pracy.

Wiek między szóstym a dwunastym rokiem życia dziecka Erik Erikson określił mianem wieku pracowitości albo poczucia niższości. Jest to okres związany z kształtowaniem się poczucia kompetencji i skuteczności w działaniu (związane jest to z celową aktywnością, typową dla tego wieku oraz z uczeniem się i ćwiczeniem różnych sprawności w dziedzinach indywidualnych i grupowych), natomiast zagrożony możliwością wytworzenia się u dzieci poczucia mniejszej wartości z powodu braku sukcesów i nieradzenia sobie z zadaniami. Podstawowe kryteria dojrzałości szkolnej, to:

1) dojrzałość fizyczna:

• prawidłowe funkcjonowanie organów zmysłowych;
• odporność na choroby i zmęczenie;
• samodzielność i sprawność ruchowa, a zwłaszcza sprawność manualna;
• sprawność w zakresie poszczególnych analizatorów (wzroku, słuchu itd.);
• dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa;
• dobry stan zdrowia somatycznego;

2) dojrzałość emocjonalno-społeczna:

• potrzeba kontaktów społecznych;
• łatwość nawiązywania kontaktów z ludźmi;
• zaradność;
• umiejętność współdziałania w grupie oraz podporządkowania się regułom i normom;
• poczucie obowiązku wobec zadań;
• wytrwałość w działaniu;
• osiągnięcie pewnej równowagi, pozwalającej na opanowanie reakcji emocjonalnych;
• ustabilizowana reakcja na ocenę;
• zdolność do rozstawania się z rodzicami (sytuacja izolacji);

3) dojrzałość umysłowa:

• ciekawość i aktywność poznawcza;
• orientacja w najbliższym otoczeniu;
• dobra koncentracja uwagi i pojemność pamięci;
• odpowiednia motywacja do nauki i kontynuowania podjętych zadań;
• umiejętność swobodnego i poprawnego wypowiadania się, wyrażania własnych życzeń, ocen i wniosków;
• umiejętność dokonywania analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej;
• orientacja przestrzenna, umożliwiająca rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i propozycji odwzorowywanych form graficznych oraz umiejętność kontrolowania własnych ruchów i świadome nimi kierowanie;
• rozumienie i umiejętność określania stosunków przestrzennych, czasowych i ilościowych w praktycznym działaniu;
• dokonywanie prostego klasyfikowania przedmiotów;
• dodawanie i odejmowanie na konkretach w zakresie do 10.

Podsumowując, dojrzałość szkolna dziecka to taki moment w jego rozwoju, w którym osiąga ono stan równowagi między wymaganiami szkoły a swoimi zdolnościami i możliwościami.

Źródła

1. Olszewska B., Metoda Dobrego Startu jako system ćwiczeń aktywizujących dojrzałość szkolną dzieci sześcioletnich, „Wing”, Łódź 2001, ISBN 83-86747-67-6.
2. Skipor-Rybacka I., Czy przedszkole przygotowuje dzieci do życia szkolnego?, Wydawnictwa Naukowe UAM, Poznań 1991, ISBN 83-232-0307-5.
3. Wilgocka-Okoń B., O badaniu dojrzałości szkolnej, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1971.
4. Zabłocki J.K., Brejnak W., (red.), Emocjonalno-społeczne uwarunkowania dojrzałości szkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7072-511-2.