Ciała obce
Ciałami obcymi określamy różne przedmioty, które w sposób przypadkowy lub celowy zostały wprowadzone do naturalnych otworów ciała człowieka, jak przewód nosowy, przewód słuchowy, gardło, krtań, drzewo tchawiczo-oskrzelowe, czy przełyk, prowadząc do wystąpienia różnego rodzaju powikłań. Najczęściej sytuacje takie dotyczą młodszych dzieci, które przez ciekawość wkładają sobie różne przedmioty do nosa, ucha lub do ust, co może prowadzić do ich zaaspirowania do dróg oddechowych lub po prostu połknięcia. Rozpoznanie obecności ciała obcego u dziecka nie zawsze jest proste, gdyż często obawia się ono przyznać do tego opiekunom, a występujące objawy mogą nie być specyficzne. Niezależnie od lokalizacji, ciało obce powinno zostać jak najszybciej usunięte przez lekarza, ponieważ jego zaleganie może prowadzić do nieprzyjemnych powikłań. Nie należy samemu próbować usuwać ciał obcych, gdyż w ten sposób możemy bardziej zaszkodzić poszkodowanemu niż pomóc. Zawsze w takiej sytuacji należy zgłosić się po pomoc do lekarza specjalisty. Wyjątkiem jest powodujące narastającą duszność ciało obce w drogach oddechowych. Jest to stan zagrażający życiu i powinniśmy natychmiast udzielić poszkodowanemu odpowiedniej pierwszej pomocy.
1. Ciało obce w uchu
Najczęściej to dzieci lub osoby z zaburzeniami psychicznymi wkładają sobie do przewodu słuchowego zewnętrznego różne przedmioty, np. nasiona fasoli, grochu, pestki owoców, fragmenty roślin czy drobne elementy zabawek. Dość często spotykanym ciałem obcym w uchu zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim są także owady. Najczęściej występujące objawy wynikają z uczucia dyskomfortu związanego z niedosłuchem, uczuciem ucisku, a czasem nawet bólem ucha. Rzadko dochodzi do poważniejszych powikłań w postaci zranienia czy perforacji błony bębenkowej. Zwykle ciała obce udaje się usunąć z ucha stosunkowo łatwo. W przypadku, gdy są one położone luźno, zwykle do ich usunięcia wystarcza płukanie ciepłą wodą przewodu słuchowego zewnętrznego. Jeżeli chodzi o owady, to najczęściej najpierw zalewa się przewód słuchowy oleistą cieczą w celu szybkiego zabicia owada, a dopiero później wypłukuje się go ciepłą wodą. Do usunięcia większych ciał obcych, które się zaklinowały, często konieczne jest użycie specjalnych kleszczyków, czasem mikroskopu, ssaka i innych narzędzi otolaryngologicznych. U dzieci takie interwencje przeprowadza się na ogół w znieczuleniu ogólnym.
2. Ciało obce w nosie
Równie częstym miejscem, w którym spotykamy ciała obce jest jama nosowa. Podobnie jak w przypadku ucha, dzieci potrafią tam wcisnąć najróżniejsze przedmioty, np. kamyki, papier, bateryjki oraz elementy organiczne, np. pestki, fasolka czy groszek. Ulegają one zaklinowaniu w przewodzie nosowym wywołując uczucie zatkanego nosa i czasem ich usunięcie może stanowić problem, ze względu na to, że nieostrożne próby ich wyciągania prowadzą często do ich przepchnięcia do jamy nosowo-gardłowej i aspiracji do dróg oddechowych. Aby bezpiecznie je usunąć, stosuje się specjalne przyrządy i delikatnie wytacza po dolnej ścianie przewodu nosowego.
3. Ciało obce w drogach oddechowych
Do dróg oddechowych mogą zostać zaaspirowane najróżniejsze przedmioty, najczęściej jednak są to ciała obce organiczne, głównie kęsy pokarmowe, kukurydza, fasola czy orzeszki ziemne. Pierwszym objawem jest pojawienie się napadu gwałtownego kaszlu, co stanowi próbę samodzielnego wykrztuszenia ciała obcego. Dalsze objawy są uzależnione od stopnia zatkania dróg oddechowych.
Należy tutaj rozróżnić dwie odrębne sytuacje. Pierwsza z nich to zakrztuszenie się ciałem obcym prowadzące do całkowitego zatkania dróg oddechowych, z narastającą dusznością, sinicą i utratą przytomności. Najczęściej ciało obce zamyka wówczas światło krtani lub tchawicy uniemożliwiając przedostawanie się powietrza do płuc. Zwykle poszkodowany nie jest w stanie samodzielnie go odkaszlnąć i sytuacja taka wymaga natychmiastowej interwencji pod postacią uderzeń w okolicę międzyłopatkową lub uciśnięć nadbrzusza (rękoczyn Heimlicha) co ułatwia wykrztuszenie ciała obcego, natomiast u osób nieprzytomnych z zatrzymaniem oddychania i krążenia konieczne jest podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
Druga sytuacja to zaaspirowanie ciała obcego do niżej położonych odcinków dróg oddechowych, jak jedno z oskrzeli głównych, oskrzela płatowe czy segmentowe, co prowadzi jedynie do częściowego zatkania dróg oddechowych. Wówczas bezpośrednio po zaaspirowaniu ciała obcego występuje epizod gwałtownego kaszlu, który jednak szybko ustępuje i osoba nawet nie wiem o tym, że coś mogło dostać się do dróg oddechowych i tam zalega. Pierwsze objawy takiego zalegania mogą wystąpić dopiero po jakimś czasie. W przypadku ciał zalegających wysoko, występuje stałe uczucie dyskomfortu i nawracające napady kaszlu, natomiast jeśli ciało obce jest zlokalizowane nisko, najbardziej charakterystyczne są nawracające infekcje, np. zapalenia płuc i oskrzeli o tej samej lokalizacji oraz przewlekły kaszel z odkrztuszaniem. Pojawienie się takich objawów powinno skłaniać do przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki. Obecność ciała obcego można podejrzewać zarówno na podstawie badania klinicznego (opukiwanie płuc, fenomeny osłuchowe), jak i zdjęcia RTG klatki piersiowej (zwykle widoczne obszary niedodmy). Jednak najbardziej miarodajnym badaniem do wykrycia ciał obcych w drogach oddechowych i jednocześnie umożliwiającym ich skuteczne usunięcie jest bronchofiberoskopia.
4. Ciało obce w przewodzie pokarmowym
Mówiąc o ciałach obcych w przewodzie pokarmowym, ma się na myśli zazwyczaj przedmioty, które utkwiły w jamie ustnej, gardle czy przełyku. Mogą to być najróżniejsze przedmioty, ale dotyczy to zwłaszcza ości rybich, które z łatwością wbijają się pod śluzówkę i trudno je stamtąd wydobyć. Takie ciała obce powodują dyskomfort, ból i trudności w połykaniu. Pojawia się także ślinotok, a nawet nudności i wymioty. W obrębie jamy ustnej czy gardła można je wydobyć za pomocą metod laryngologicznych, natomiast do wydobycia ciał obcych z przełyku wykorzystuje się zwykle metody endoskopowe z użyciem giętkich ezofagoskopów. Powinny być one wydobyte jak najszybciej, gdyż długie ich zaleganie może przyczynić się do powstania perforacji przełyku.