Owulacja (jajeczkowanie) - charakterystyka, objawy, obliczanie terminu

Owulacja (jajeczkowanie) to szczyt płodności kobiety w całym cyklu menstruacyjnym. W czasie owulacji dochodzi do uwolnienia z pęcherzyka jajnikowego dojrzałej komórki jajowej, która przemieszcza się do jajowodu.

Uprawianie seksu w fazie okołoowulacyjnej daje największe szanse na zajście kobiety w ciążę. Przewidywanie terminu jajeczkowania jest bardzo pomocne kobietom, które starają się zajść w ciążę oraz tym, które chcą uniknąć zapłodnienia.

Obserwacja cyklu menstruacyjnego jest jedną z naturalnych metod planowania rodziny. W wyznaczaniu dnia jajeczkowania pomagają testy owulacyjne oraz komputery cyklu.

Nazwa „owulacja” pochodzi od łacińskiego słowa „ovulatio” i oznacza proces wytwarzania żeńskich gamet, czyli komórek jajowych. Dojrzałe jajeczko powoduje pęknięcie pęcherzyka Graffa. Komórka jajowa uwalniana jest z jajnika i przemieszcza się do jajowodu.

Gdy na swojej drodze „spotka” plemniki, dochodzi do zapłodnienia. Uwolnienie komórki jajowej pobudza organizm kobiety do wydzielania hormonu hamującego następne jajeczkowanie, które w większości przypadków odbywa się w regularnych cyklach.

U kobiet regularnie miesiączkujących jajeczkowanie występuje co około 28 dni, mniej więcej w połowie każdego cyklu menstruacyjnego (między 13. a 15. dniem poprzedzającym wystąpienie krwawienia miesiączkowego).

Jeśli kobieta nie ma regularnych cyklów menstruacyjnych, nie można powiedzieć, że jajeczkowanie zachodzi w połowie cyklu, ponieważ długości jego trwania są różne. Najczęściej do owulacji dochodzi na 14 dni przed miesiączką. Jest to jednak termin tylko przewidywany – u każdej kobiety owulacja może przypadać na nieco inne dni cyklu.

Faza owulacji obejmuje dni płodne kobiety. Jest to moment najwyższej płodności kobiety w cyklu menstruacyjnym. Komórka jajowa uwolniona do jajowodu żyje jednak tylko 24 godziny. Plemniki mają więc tylko dobę na dotarcie do jajeczka, przebicie zewnętrznej osłonki komórki jajowej i dostanie się do jej cytoplazmy.

W taki sposób dochodzi do połączenia się gamety męskiej z żeńską, czyli do zapłodnienia. Zakładając, że plemniki są w stanie przeżyć w sprzyjających warunkach w drogach rodnych kobiety do 3-5 dni, okres dni płodnych rozciąga się na pięć dni przed przewidywanym jajeczkowaniem i do czterech dni po owulacji.

Jak rozpoznać owulację? Dokładna obserwacja cyklów menstruacyjnych dokonywana przez wiele miesięcy pozwala kobiecie poznać swoje ciało i jego reakcje na zbliżający się termin jajeczkowania. Istnieje kilka objawów, które mogą świadczyć o wystąpieniu jajeczkowania. Należą do nich:

• podwyższona temperatura ciała – konieczne jest dokładne i systematyczne mierzenie podstawowej temperatury ciała; kobieta powinna prowadzić wykresy temperatury – jest to tzw. metoda termiczna; po zakończonej owulacji, czyli po uwolnienia jajeczka do jajowodu, następuje wzrost temperatury ciała o kilka kresek w skali Celsjusza (dziesiętne części skali Celsjusza), który trwa przez trzy kolejne dni;
• obecność śluzu szyjkowego w pochwie – w przedsionku pochwy w okresie dni płodnych zaczyna się gromadzić tzw. śluz płodny, który ma konsystencję białka jaja kurzego – jest przezroczysty, śliski i rozciągliwy; kobieta odczuwa uczucie mokrości w pochwie;
• ból owulacyjny – ból pojawiający po jednej stronie podbrzusza, w okolicy jajnika, towarzyszący uwolnieniu komórki jajowej z pęcherzyka Graffa; u niektórych kobiet z bólem owulacyjnym współwystępuje plamienie owulacyjne – plamki krwi widoczne na wkładce.

Obliczanie dnia jajeczkowania w zasadzie sprowadza się do wyznaczania dni płodnych u kobiety. Obliczając, kiedy w cyklu miesięcznym występuje jajeczkowanie, możesz zaplanować ciążę lub zapobiegać poczęciu.

Kiedy jest owulacja? Zasadniczo dni płodne, w tym termin jajeczkowania, przypadają na 14 dni przed krwawieniem miesiączkowym. Takie założenie można jednak stosować tylko do stałych, regularnych cyklów menstruacyjnych, które trwają 28 dni. Jeśli kobieta ma nieregularne cykle, jajeczkowanie może następować w innym niż przewidywany terminie.

Aby dokładnie wyznaczyć dzień owulacji, należy prowadzić wykresy temperatury ciała, dokonywać obserwacji śluzu (metoda Billingsów) oraz obserwować inne objawy płodności.

Dokładna obserwacja cyklu czasami może nie wystarczać. Wtedy z pomocą przychodzą testy owulacyjne – do kupienia w aptece. Okres dni płodnych u kobiety pomaga wyznaczać również metoda kalendarzowa Ogino-Knausa.

W sposób jednoznaczny trudno jest określić dzień jajeczkowania, nawet po obserwacji kilkunastu kolejnych cyklów miesięcznych. Istnieje bowiem szereg czynników, które mogą wpływać na przesunięcie terminu jajeczkowania, a należą do nich m.in.:

• przeziębienie;
• infekcja;
• zażywanie antybiotyków lub innych leków;
• stres;
• duże napięcie emocjonalne;
• obciążenie psychiczne;
• przepracowanie;
• duży wysiłek fizyczny;
• stosowanie używek;
• zmiana klimatu;
• duża zmiana wagi ciała;
• restrykcyjne odchudzanie się;
• przejściowe zaburzenia hormonalne.

Czasami za problemy kobiety z zajściem w ciążę odpowiada brak jajeczkowania. Jeśli nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z jajnika, zapłodnienie nie jest możliwe.

W przypadku problemów z jajeczkowaniem wdraża się najczęściej leczenie hormonalne, które ma doprowadzić do stymulacji owulacji.

Źródła

1. Szymański Z., (red.), Płodność i planowanie rodziny, Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin 2004, ISBN 83-89318-30-X.