Bóle kości i stawów u dzieci – przyczyny, diagnostyka i leczenie

Bóle kości i stawów u dzieci pojawiają się dosyć często. W większości są one wynikiem skokowego wzrostu kości długich. Rwanie w kościach może być mniej lub bardziej nasilone i pojawia się głównie w nocy. Niekiedy bolesność występuje po silnym wysiłku fizycznym. Bardzo rzadko bóle kości rąk i nóg wynikają z choroby reumatycznej. Dolegliwości bólowe kości i stawów można łagodzić, stosując leczenie objawowe, tj. leki przeciwbólowe. Bóle wzrostowe ustępują jednak samoistnie. Co oznaczają bolące kości policzkowe? Jak rozpoznać, że to bóle kostne, a nie łamanie w kościach np. na pogodę? Co powoduje ból kości piszczelowych? Jakie choroby zwiastują bóle kości i mięśni? Ból kości, stawów a białaczka - jaka jest zależność?

1. Bóle kości - przyczyny

Bóle kości, stawów czy mięśni to przypadłość, która dawniej dokuczała jedynie starszym osobom. W ostatnich latach na tego typu dolegliwości skarżą się już dwudziesto- i trzydziestolatkowie.

Coraz częściej u młodych ludzi pojawia się ból podczas wykonywania najprostszych czynności. Ból kości to głównie wynik powszechnie występujących wad postawy, lenistwa i nadwagi.

Zobacz film: "Jak radzić sobie z infekcjami u dzieci?"

Bóle kości i stawów mogą mieć zróżnicowane podłoże. Z jednej strony mogą być wywołane schorzeniami związanymi z układem kostnym, a z drugiej - przyczyną mogą być choroby ogólnoustrojowe.

Ból kości i stawów może być:

• miejscowy - dotyczyć poszczególnych części kośćca (kości ogonowej, piszczelowej, udowej, biodrowej, miednicy lub śródstopia);
• rozległy (uogólniony).

Bólom tym mogą towarzyszyć także bóle mięśni. Inne przyczyny tego, że bolą kości mogą wynikać m.in. z:

• urazów;
• osteoporozy;
• jałowej martwicy kości;
• torbieli kości;
• zapalenia szpiku kostnego;
• nowotworów kości;
• hiperosteozy;
• osteomalacji;
• chorób spichrzeniowych;
• chorób reumatycznych.

Bóle kości i stawów u dzieci czy bóle kości u nastolatków są to często tzw. bóle przeciążeniowe. W tym przypadku najczęściej występują bóle kości w nogach.

Ból w kościach nie dokucza stale, lecz pojawia się przy większej aktywności ruchowej dziecka, np. wieczorem (nocne bóle kości), po całym dniu biegania, chodzenia i skakania, jeżdżenia na rowerze lub czasami w trakcie wykonywania różnych ćwiczeń. Niekiedy niewielka koślawość nóg występująca u dzieci może nasilać bolące kości nóg.

Często obserwowany w tej grupie wiekowej jest ból kości piszczelowej (określany jako ból kości nóg od kolan dół), wynikający m.in. z niewygodnych butów. Bóle kości piszczelowej to także wynik przeciążenia. Oprócz bólu nóg w okolicy piszczeli u dzieci w wieku od 6 do 9 lat często występują bóle kości łydek.

Ponadto ból kostny obserwowany jest jako:

• ból kości policzkowej;
• bóle kości udowych;
• ból kości podudzia;
• ból kości udowej przy miednicy;
• ból kości udowej przy chodzeniu;
• bolące kości miednicy;
• ból kości ramienia;
• ból wzdłuż kości przedramienia;
• bóle kości rąk;
• ból kości dłoni;
• ból kości promieniowej;
• ból kości łydek;
• ból kości miednicy i nóg;
• ból kości kręgosłupa;
• ból kości długich;
• ból kości goleniowej;
• ból kości ogonowej i nóg;

2. Bóle kości i stawów - diagnostyka

Gdy pojawiają się dokuczliwe bóle kości i łamanie w kościach u dzieci często niepokoją one rodziców. Należy najlepiej zgłosić się do lekarza i wykonać badania, które wskażą czy pojawiające się dolegliwości świadczą o bólach wzrostowych, czy też są wynikiem jakieś choroby. Gdy dokuczają nam bóle kości, jakie badania należy wykonać?

2.1. Badania obrazowe

Podstawową formą diagnostyki obrazowej, jeśli dziecku dokuczają bóle w kościach, są zdjęcia RTG, które uwidaczniają ewentualne szczeliny złamania lub nieprawidłowości o budowie kości, jak np. zmiany nowotoworowe czy martwicowe.

Do diagnostyki wykorzystywana jest także scyntografia kości, która obrazuje metabolizm tkanki kostnej. Wykonywane jest głównie w celu oceny ewentualnych zmian przerzutowych.

Jeśli lekarz podejrzewa chorobę zwyrodnieniową stawów, martwicę kości, nowotwory, urazy lub stany zapalne kości i stawów, może zlecić tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

2.2. Profil kostny

Jeśli lekarz podejrzewa zaburzenia związane z upośledzeniem gospodarki wapniowo - fosforanowej, zleca wykonanie tzw. profilu kostnego. To zestaw badań, który pomaga w ustaleniu ewentualnych dysfunkcji i zaburzeń, które wiążą się ze stanem naszego kośćca. Badania te obejmują:

• poziom fosfatazy alkalicznej;
• poziom wapnia i fosforu;
• poziom witaminy D.

2.3. Badania laboratoryjne

Lekarz zleca także morfologię krwi, OB, a także badanie ogólne moczu. Wykonywany jest także odczyn antystreptolizynowy (test ASO). Pozwala on na odróżnienie, m.in. gorączki reumatycznej od reumatycznego zapalenia stawów.

W większości przypadków przyjmuje on wartość dodatnią, powyżej 200 jednostek. Należy wtedy skonsultować się z reumatologiem. Jednak wynik badania w większości przypadków świadczy o niedawnym przebyciu zakażenia paciorkowcem, np. zapaleniu gardła, anginie czy próchnicy zębów.

3. Czym są bóle wzrostowe?

U dzieci często występują bóle wzrostowe, często mówią, że im łupie w kościach. Nie towarzyszą one maluchowi cały czas. Bolesność kości pojawia się najczęściej po wysiłku lub w nocy.

Otaczająca kości okostna rozpierana jest od wewnątrz, na skutek czego pobudzane są receptory i wówczas odczuwany jest mniej lub bardziej nasilony ból kości. W przypadku, gdy dolegliwościom bólowym kości i stawów towarzyszą obrzęk, rumień, wskazuje to najczęściej na toczący się w organizmie stan zapalny.

4. Bóle kości i stawów w przebiegu chorób

Bolące kości i stawy występują w przebiegu wielu różnych chorób, m.in.:

• jałowej martwicy kości;
• młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów;
• nowotworów kości;
• białaczki.

4.1. Jałowa martwica kości

Martwica jałowa kości (choroba Parthesa, choroba Osgooda i Schlattera) to grupa chorób, w których przebiegu dochodzi do obumierania części tkanki kostnej i częściowo tkanki chrzęstnej bez uczestnictwa drobnoustrojów chorobotwórczych.

Wraz z upływem czasu tkanka martwicza wchłania się, a na jej miejsce powstaje nowa, odbudowująca się tkanka kostna, która może ulegać deformacjom i uszkodzeniom. Może to negatywnie wpływać na zdrowie pacjenta.

Bóle kości w przebiegu tej choroby narastają powoli i ustępują wraz z wypoczynkiem. Jeśli to choroba kości nóg mogą pojawić się problemy z chodzeniem, obserwowany jest także obrzęk oraz ograniczenie ruchów chorego stawu.

Jałowa martwica kości może wynikać z wielu różnych czynników. Szczególnie narażone są na nią osoby stosujące glikokortykosteroidy, osoby po przebytych urazach oraz nadużywające alkoholu. Narażeni są także pacjenci, którzy zmagają się z podwyższonym poziomem cholesterolu oraz chorobą dekompresyjną.

4.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) to zróżnicowana grupa chorób dziecięcych, zwykle o charakterze autoimmunologicznym, co oznacza, że komórki zaczynają atakować swoje własne tkanki, uszkadzając je.

W powstałych przewlekłych procesach zapalnych niszczą się stawy i chrząstki stawowe, ścięgna, nasady kości, pochewki ścięgniste, a także dochodzi do zajęcia innych układów, prowadząc do zaburzeń w rozwoju oraz do niepełnosprawności dziecka.

Czym objawia się MIZS? Oto typowe objawy:

• obrzęk stawowy;
• deformacje stawów;
• przykurcze mięśniowe;
• ograniczenie ruchomości.

Choroba ta przebiega w okresach zaostrzeń i remisji u dzieci w każdym wieku (przed 16 r.ż.), zatem niemal każde dziecko może na nią zachorować.

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów czasem mylone jest z młodzieńczym reumatoidalnym zapaleniem stawów lub reumatyzmem młodzieżowym, jednak nie są to takie same schorzenia.

MIZS jest chorobą dużo bardziej złożoną i mieści w sobie cechy każdego zapalenia stawów w wieku młodzieńczym o nieznanym pochodzeniu.

4.3. Nowotwory kości

Nowotwory kości to najczęściej zmiany przerzutowe, rzadko kiedy są to guzy pierwotne. Objawy tego schorzenia mogą być mylone z reumatyzmem. Nie wiadomo dokładnie, z jakiego powodu dochodzi do powstania zmian pierwotnych, ale wg badaczy istnieje szereg czynników predysponujących do ich powstania.

Nowotwór kości może przez długi czas nie dawać objawów. Charakterystyczny dla niej ból kości z czasem się nasila. Najczęściej ma miejsce ból kości w nocy, gdy chory odpoczywa. Spada masa ciała pacjenta. Diagnostyka opiera się na wielu badaniach, często wyniki laboratoryjne pokazują niedokrwistość.

Zdarzają się powiększone węzły chłonne. Razem z rozwojem choroby objęta nią kończyna zniekształca się, do czego przyczynia się z jednej strony rozwijający guz, a z drugiej obrzęk. Objawem mogą być także tzw. wędrujące bóle kości.

Konsekwencje nowotworu to przede wszystkim spadek sprawności chorej kończyny, a także mrowienia, przykurcze, stan zapalny z ociepleniem kończyny. W wyniku choroby rośnie ryzyko złamań.

4.4. Białaczka

Ból wszystkich kości może oznaczać także inną groźną chorobę - białaczkę. Jest to choroba układu krwiotwórczego, która polega na niekontrolowanym rozroście komórek w szpiku kostnym, znajdującym się wewnątrz kości.

Wskutek tego dochodzi do znacznego zmniejszenia komórek, wchodzących w skład krwi. Zbyt duża liczba nieprawidłowych komórek rozpiera kości, niszcząc je i powodując bardzo silny ból kości, który ma charakter nawracający. Pojawiają się także wędrujące bóle kości i stawów.

Jeśli diagnoza potwierdza, że to białaczka, ból kości początkowo może być mylony z bólem kości przy zmianie pogody, jednak z biegiem czasu przybiera na sile i może być tak intensywny, jak w przypadku złamania.

5. Leczenie bólu kości u dzieci

Jeśli ustalona zostanie przyczyna bólu kości, zapada decyzja, w jaki sposób należy ją leczyć. Lekarz może zalecić po prostu odpoczynek, aby odciążyć bolące miejsce.

Aby zmniejszyć lub zlikwidować stan zapalny, może zostać przepisany lek z grupy NLPZ, w przypadku zaś infekcji o podłożu bakteryjnym również antybiotykoterapię. Koniecznie należy wdrożyć suplementację wapnia i witaminy D.

Na bolące kości w nogach zalecana jest również odpowiednio zbilansowana dieta, bogata w składniki mineralne i unikanie używek. Większość procedur chirurgicznych przypisana jest do zmian o podłożu urazowym, które wymagają pilnej interwencji, aby zapewnić odpowiednie warunki gojenia i regeneracji.

Jeśli przyczyną bólu kości są wcześniej wymienione choroby, lekarz wdraża odpowiednie leczenie, aby zlikwidować przyczynę bólu.

Jak można złagodzić w domowy sposób istniejące ból kości nóg czy rąk? Zaleca się wykonywanie masaży bolących miejsc, a także wmasowywanie maści o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwobrzękowym.

W przypadku, gdy pojawiają się silne bóle w kościach nóg, zaleca się ograniczyć aktywność ruchową dziecka. Można podawać także doustne preparaty z wapniem i witaminą D3.

6. Bolące kości - rehabilitacja

Jeśli ból kości czy łamanie w stawach spowodowane jest zmianami zwyrodnieniowymi, reumatyzmem lub urazami, należy stosować różnego rodzaju formy rehabilitacji, m.in.:

• laseroterapię;
• ultradźwięki;
• jonoforezę;
• krioterapię;
• kąpiele siarkowe;
• pole magnetyczne.

Ich zastosowanie jest zależne oczywiście od rodzaju schorzenia i aktualnego przebiegu choroby. Fizjoterapia w takim przypadku oferuje również:

• terapię powięziową;
• masaż;
• ćwiczenia izometryczne;
• ćwiczenia ogólnokondycyjne;
• kinesiotaping.

Duży nacisk kładziony jest także na wdrażanie aktywności fizycznej, odpowiedniej do kondycji i możliwości chorego. Zalecane jest pływanie, spacery czy chodzenie z kijkami.

W domu można kąpać się w wodzie z solą Epsom, zażywać kąpieli solankowych i okładów z borowiny. Dobre efekty przynosi także zmniejszenie masy ciała i odpowiednie nawodnienie organizmu. Dzięki tym zabiegom mijają m.in. bóle kostne nóg, bolące kości udowe i inne schorzenia kości.