Zatrucia

Ocenia się, że zatrucia są czwartą co do częstości przyczyną zgonów na świecie. Wśród dorosłych są to na ogół zatrucia umyślne w celach samobójczych przy depresji, natomiast u dzieci występują zatrucia przypadkowe. Zatrucia możemy najogólniej podzielić na ostre i przewlekłe. Przedmiotem postępowania ratowniczego są głównie zatrucia ostre. Zatrucia najczęściej są powodowane lekami, rzadziej alkoholem, narkotykami, grzybami, tlenkiem węgla, substancjami żrącymi, metalami ciężkimi, związkami fosforoorganicznymi lub cyjankami.

Do zatrucia może dochodzić drogą pokarmową, drogą oddechową, przez skórę i błony śluzowe oraz wyniku dożylnego podania substancji. Niezależnie od rodzaju substancji trującej, na przeżycie pacjenta ma wpływ przede wszystkim ilość przyjętej trucizny oraz czas, jaki upłynął od momentu jej przyjęcia, dlatego ogromne znaczenie ma jak najszybsze udzielenie pierwszej pomocy osobie zatrutej. Postępowanie w przypadku zatruć zawsze opiera się na określonym schemacie. W pierwszej kolejności należy ocenić stan zatrutej osoby i zabezpieczyć jej funkcje życiowe, następnie w miarę możliwości starać się usunąć jeszcze niewchłoniętą ilość trucizny, wreszcie zneutralizować działanie już wchłoniętej substancji i prowadzić leczenie podtrzymujące w zależności od stanu pacjenta.

1. Wstępne postępowanie w zatruciach

Na miejsce zatrucia należy przede wszystkim wezwać fachową pomoc medyczną i ocenić stan ogólny poszkodowanego. Sprawdzamy, czy osoba zatruta jest przytomna i reaguje na bodźce, oceniamy drożność dróg oddechowych, oddychanie i krążenie. Następnie, jeśli jest taka potrzeba, prowadzimy pierwszą pomoc w postaci sztucznej wentylacji i masażu serca. Należy także zorientować się jak doszło do zatrucia, jaka substancja została przyjęta, w jakiej ilości i kiedy. Dowiadujemy się tego od samego poszkodowanego lub też od rodziny, świadków zdarzenia itp. Można także poszukiwać śladów trucizny w najbliższym otoczeniu (opakowania po lekach, butelki, substancje żrące) i starać się je zabezpieczyć do późniejszych badań toksykologicznych.

2. Usunięcie niewchłoniętej trucizny

Zobacz film: "Pomysły na rodzinną aktywność fizyczną"

W przypadku zatruć przez skórę czy spojówki nadmiar trucizny usuwamy obficie spłukując skażone miejsce dużą ilością wody, która wypłucze i zneutralizuje pozostałą jeszcze substancję toksyczną.

Jeśli przyczyną zatrucia są trujące gazy, należy przede wszystkim przerwać ekspozycję na te substancje poprzez przeniesienie osoby poszkodowanej na świeże powietrze i jeśli to możliwe podać do oddychania tlen.

Najczęściej jednak do zatruć dochodzi drogą pokarmową. W takiej sytuacji spożyta substancja przez pewien czas zalega w żołądku i jelitach zanim dojdzie do jej całkowitego wchłonięcia. Dlatego próby jej usunięcia mają duże znaczenie dla przebiegu zatrucia. Należy jednak pamiętać, że będą one skuteczne wtedy, kiedy od momentu spożycia trucizny nie minęła więcej niż godzina. Najprostszym sposobem jest sprowokowanie wymiotów lub wykonanie płukania żołądka. Wymioty prowokujemy zwykle klasycznie wywołując odruch poprzez dotykanie palcami tylnej ściany gardła. Można także zastosować syrop z rośliny zwanej wymiotnicą, który w szybkim czasie wywoła wymioty. Z kolei płukanie żołądka polega na podaniu osobie zatrutej do wypicia około 300 ml wody i następnie sprowokowaniu wymiotów lub też na założeniu do żołądka sondy, przez którą podaje się wodę, a następnie ją odsysa. Jeśli substancja toksyczna nie jest znana, to uzyskane w ten sposób popłuczyny powinny być zabezpieczone do badań toksykologicznych. Trzeba również pamiętać, że zarówno prowokowanie wymiotów, jak i płukanie żołądka bez wcześniejszej intubacji jest przeciwwskazane u osób nieprzytomnych i niewspółpracujących, ze względu na możliwość zachłyśnięcia się treścią żołądkową. Podobnie nie powinno się wykonywać tych czynności w przypadku zatrucia substancjami żrącymi, kwasami czy ługami, ponieważ może to pogłębić uszkodzenie ściany przełyku i żołądka oraz doprowadzić do ich perforacji. Do innych metod zapobiegających wchłonięciu się trucizny z przewodu pokarmowego należy podawanie doustne dużych dawek węgla aktywowanego (co 2-4 godziny w dawce 1g/kg masy ciała). Węgiel wiąże w dużych ilościach na swojej powierzchni różne substancje, w tym trucizny, przez co skutecznie zapobiega ich wchłanianiu się. Z innych metod, o nie do końca potwierdzonej skuteczności, stosuje się także środki wywołujące biegunkę jak siarczan magnezu czy sorbitol.

3. Neutralizacja i eliminacja trucizny z ustroju

Aby zapobiegać skutkom działania trucizny w ustroju, stosuje się różne metody mające na celu ich zneutralizowanie i przyspieszenie eliminacji. Neutralizację stosuje się w przypadku spożycia substancji żrących, kwasów czy zasad. W tym celu, aby zmniejszyć stężenie w żołądku przyjętej trucizny, podaje się do wypicia duże ilości płynów, zwłaszcza wody, a w przypadku kwasów może to być także mleko.

Natomiast toksyczne działanie substancji trujących na ustrój można ograniczyć poprzez zastosowanie specyficznych dla każdej trucizny odtrutek. Najpopularniejsze z nich to nalokson w zatruciach opioidami, flumazenil jako odtrutka na benzodiazepiny, acetylocysteina w zatruciach paracetamolem. Przedawkowanie digoksyny można leczyć stosując odpowiednie przeciwciała neutralizujące, a w zatruciach cyjankami stosuje się azotyn amylu lub azotyn sodu. Antidotum na zatrucia związkami fosforoorganicznymi jest atropina, a w przypadku zatruć tlenkiem węgla pomóc mogą komory hiperbaryczne.

Z popularnych metod przyspieszających eliminację trucizny trzeba wymienić tak zwaną forsowną diurezę, czyli zwiększanie ilości produkowanego moczu poprzez podawanie dużej ilości płynów dożylnie i stosowanie diuretyków. Pomocne może być również zastosowanie hemodializy lub hemoperfuzji, które ułatwią usunięcie trucizny z krwi.

Po wykonaniu wszystkich czynności, które zapobiegają wchłonięciu trucizny, neutralizują jej toksyczność, działają jako odtrutki lub przyspieszają jej eliminację z ustroju należy monitorować stan ogólny pacjenta, jak i funkcje poszczególnych układów i narządów, a w razie potrzeby stosować odpowiednie ich leczenie, ukierunkowane już na konkretne uszkodzenia.