Przyczyny cukrzycy ciążowej

Przyczyny cukrzycy ciążowej mają źródło w zmianach hormonalnych zachodzących w organizmie kobiety w czasie ciąży. Hormony produkowane przez łożysko mogą wywoływać insulinooporność, czyli zmniejszoną wrażliwość tkanek na insulinę. Ponadto w ciąży wątroba kobiety zaczyna wydzielać większą ilość glukozy. U 3–8 proc. kobiet ciężarnych trzustka nie jest w stanie zaspokoić zwiększonego zapotrzebowania organizmu na insulinę, czyli na hormon metabolizujący cukier. Może wówczas dochodzić do rozwoju cukrzycy ciążowej – choroby, która pojawia się zazwyczaj w drugim lub trzecim trymestrze ciąży i ustępuje kilka tygodni po porodzie.

1. Cukrzyca ciężarnych

Cukrzyca to choroba zaliczana do grupy zaburzeń metabolicznych, których wspólną cechą jest podwyższone stężenie glukozy we krwi, czyli tzw. hiperglikemia. Podwyższony poziom cukru we krwi jest konsekwencją bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny – hormonu wydzielanego przez trzustkę. Cukrzyca ciążowa natomiast definiowana jest jako różnego stopnia zaburzenie tolerancji glukozy, które po raz pierwszy ujawnia się lub zostaje wykryte w czasie ciąży.

W grupie kobiet chorujących na cukrzycę ciążową mogą znaleźć się zarówno te, które przed zajściem w ciążę miały nieprawidłową gospodarkę glukozą, co zostało wykryte dopiero w czasie ciąży, jak i te, u których wysoki poziom cukru we krwi wystąpił tylko w okresie oczekiwania na dziecko. O rodzaju cukrzycy można się przekonać po urodzeniu dziecka, w połogu. Gdy po porodzie wartości stężenia glukozy we krwi ulegną normalizacji, mówi się o cukrzycy ciążowej. Jednak jeśli po porodzie wartości glukozy są nadal podwyższone i pacjentka wymaga dalszego leczenia, można stwierdzić wykrycie cukrzycy typu 2. Cukrzyca ciężarnych jest więc specyficznym rodzajem, a tak naprawdę nietolerancją glukozy pojawiającą się w warunkach przeciążenia organizmu ciążą.

2. Zaburzenia produkcji insuliny w ciąży

Zobacz film: "Cukrzyca ciążowa"

Glukoza to jeden z węglowodanów czerpanych z pożywienia, który dla ludzkiego organizmu stanowi źródło energii. Do jej wykorzystywania w celach energetycznych w organizmie potrzebny jest hormon produkowany przez trzustkę – insulina. Umożliwia ona przenikanie glukozy z krwi do wnętrza wszystkich komórek ciała. U kobiety ciężarnej, za sprawą działania hormonów łożyska, może dochodzić do spadku wydzielania insuliny. Wtedy stężenie glukozy we krwi gwałtownie wzrasta, a komórki nie są w stanie zrobić z niej użytku. Rozwija się cukrzyca ciążowa.

Organizm ciężarnej, nie mogąc korzystać z glukozy, zaczyna czerpać energię z tłuszczów i białek. Produktem przemian energetycznych tych substancji są ketony, które powodują zaburzenia czynności wielu narządów wewnętrznych. Duże wahania poziomu cukru we krwi są niebezpieczne zarówno dla matki, jak i dziecka. Mogą powodować uczucie senności, przemęczenie, częste oddawanie moczu, nagłe ataki głodu czy silne pragnienie. U dziecka mogą skutkować zaburzeniami rozwojowymi, dużą masą urodzeniową, a nawet śmiercią wewnątrzmaciczną.

3. Czynniki sprzyjające hiperglikemii w ciąży

Przez niektórych lekarzy ciąża uznawana jest za czynnik, który może przyspieszyć rozpoznanie jawnej cukrzycy typu 2 lub zwiastować jej rozwój w nieodległej przyszłości. U około 50 proc. kobiet z cukrzycą ciążową w ciągu 15 lat od porodu dochodzi do wystąpienia objawów cukrzycy typu 2. Istotną rolę w rozwoju cukrzycy ciężarnych odgrywa zwiększone wydzielanie antagonistów insuliny, do których należą takie hormony ciążowe, jak laktogen łożyskowy, estrogeny, progesteron i prolaktyna. W wyniku działania tych hormonów dochodzi do insulinooporności, czyli znacznego zmniejszenia wrażliwości tkanek na insulinę. Komórki trzustkowe w odpowiedzi na podwyższony poziom glukozy we krwi nasilają produkcję insuliny i ulegają przeciążeniu, co wywołuje zaburzenia wydzielenia insuliny.

Czynnikami ryzyka cukrzycy ciążowej są:

• ciąża mnoga,
• wiek ciężarnej powyżej 35 lat,
• masa urodzeniowa dziecka z poprzedniej ciąży powyżej 4 kg,
• dziecko z wadą rozwojową z poprzedniej ciąży,
• obumarcie płodu w poprzedniej ciąży,
• nadciśnienie tętnicze,
• nadwaga lub otyłość w ciąży,
• cukrzyca typu 2 w rodzinie,
• przebyta wcześniej cukrzyca w ciąży.

Poziom glukozy we krwi ciężarnej jest związany z przenikaniem substancji odżywczych przez łożysko do płodu. Jeśli przenikająca do płodu glukoza osiąga we krwi dziecka zbyt wysokie stężenie, trzustka płodu zaczyna produkować duże ilości insuliny. Działa ona na dziecko jak anabolik, skutkując przyspieszonym rozwojem i dużą masą ciała płodu. Utrzymywanie stałego poziomu glukozy we krwi ma więc dla matki i rozwijającego się dziecka ogromne znaczenie. Normalnie w czasie ciąży stężenie glukozy we krwi jest niższe w porównaniu ze stężeniem cukru u zdrowych kobiet niebędących w ciąży. Może to wynikać z transportu glukozy do płodu lub ze zwiększonej produkcji insuliny wobec pojawienia się ciążowych hormonów hiperglikemizujących oraz kortyzolu – hormonu stresu, którego poziom pod koniec ciąży zwiększa się trzykrotnie.

4. Profilaktyka cukrzycy ciążowej

W związku z tym, że za rozwój schorzenia odpowiadają zmiany hormonalne, a dużą rolę odgrywa także czynnik genetyczny, profilaktyka cukrzycy ciążowej nie jest łatwa. Można jednak dokonać pewnych zmian w prowadzonym trybie życia, dzieki którym ryzyko jej wystapienia zmniejszy się.

Ważną rolę odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta. I to nie tylko w czasie ciąży. Chociaż najczęściej to właśnie informacja o tym, że spodziewamy się dziecka stanowi bodziec do zmiany żywieniowych przyzwyczajeń, własnej diecie warto przyjrzeć się przynajmniej kilka miesięcy wcześniej.

Z jadłospisu powinny zniknąć przede wszystkim produkty o wysokim stopniu przetworzenia, zwłaszcza te zawierające duże ilości cukru.  Ich nadmiar skłania trzustkę do produkcji zwiększonej dawki insuliny, na którą organizm stopniowo zaczyna się uodparniać.

Zamiast "śmieciowego" jedzenia na talerzach częściej powinny gościć produkty o niskim indeksie glikemicznym. Warto postawić na bogate w błonnik pełnoziarniste pieczywo i inne artykuły zbożowe, takie jak choćby kasze czy płatki. W menu nie może zabraknąć warzyw i owoców, a także chudego mięsa, ryb oraz niskotłuszczowych produktów nabiałowych.

Nie bez znaczenia jest także ruch. Szwedzcy naukowcy dowiedli, że u kobiet aktywnych fizycznie przez pierwsze 20 tygodni ciąży ryzyko wystąpienia cukrzycy spadło aż o 50 proc. Nietolerancję glukozy występowała jeszcze rzadziej u tych z przyszłych matek, które sport zaczęły uprawiać 12 miesięcy przed zajściem w ciążę.