Fobie społeczne

Fobie społeczne należą do kategorii zaburzeń lękowych (nerwicowych) i bywają inaczej określane jako nerwica społeczna, antropofobia, zaburzenia lęku społecznego czy socjofobia. Bardzo często fobię społeczną myli się z nadmierną nieśmiałością. Pierwsze objawy choroby pojawiają się w okresie pokwitania i koncentrują się wokół obaw przed oceną przez innych ludzi, co prowadzi do unikania sytuacji społecznych. Fobia społeczna destabilizuje codzienne funkcjonowanie człowieka – chory boi się wyjść do sklepu, urzędu, unika miejsc publicznych, tłumu, sytuacji ekspozycji społecznej. Fobia społeczna dotyczy około 7-9% populacji ogólnej. Jak dokładnie objawia się fobia społeczna i jak ją leczyć?

1. Przyczyny fobii społecznych

Fobie społeczne mają wiele pojęć-substytutów, stosowanych zamiennie, np.: socjofobia, nerwica społeczna, lęk społeczny, fobia socjalna, patologiczna nieśmiałość czy lęk towarzyski. Fobie społeczne mogą mieć różny charakter. Fobie nieuogólnione ograniczają się zwykle do określonej sfery lub sytuacji (np. spotkań z płcią przeciwną, wystąpień publicznych, spożywania posiłków w miejscach publicznych), natomiast fobie rozlane obejmują niemal wszystkie sytuacje społeczne poza kręgiem najbliższej rodziny. Lęk przed ludźmi ujawnia się zazwyczaj w okresie późnej adolescencji i wczesnej dorosłości – między 17. a 30. rokiem życia. W czasie pokwitania fobia społeczna dotyka tak samo często chłopców, co i dziewcząt, natomiast w wieku dorosłym proporcje zmieniają się na niekorzyść dla kobiet – to one częściej chorują na socjofobię.

Dlaczego ludzie cierpią na lęk społeczny? Przyczyn fobii społecznej upatruje się w czynnikach neurobiologicznych, genetycznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych. Źródeł zaburzenia doszukuje się w cechach osobowości i wyuczonych w dzieciństwie zachowaniach, które wynikają z relacji dziecka z rodzicami i modelują nieufność wobec ludzi. Do rozwoju fobii społecznej może przyczynić się też strach przed kompromitacją, niska samoocena, odrzucenie przez grupę rówieśniczą, niezdolność autoprezentacji, kiepskie umiejętności społeczne, dysmorfofobia, a także tendencje depresyjne. Badania dowodzą, że wielu pacjentów cierpiących na fobię społeczną przeżyło traumatyczne zdarzenie, np. gwałt, przemoc fizyczną, molestowanie seksualne.

Zobacz film: "Jak zadbać o prawidłowe relacje z dzieckiem?"

Neurobiologia zwraca uwagę na fakt, że prawdopodobieństwo zachorowania na fobię społeczną rośnie w przypadku, gdy jeden z rodziców cierpiał na lęk społeczny. Badania na bliźniętach jednojajowych dowodzą, że rozwój zaburzenia u jednego z bliźniąt uprawdopodabnia rozwój socjofobii o blisko 50% u drugiego bliźniaka. Istnieją także poznawczo-behawioralne modele fobii społecznej, które wskazują, że u podstaw powstawania antropofobii leżą błędne wyobrażenia, myśli i interpretacje zaistniałych sytuacji społecznych przez chorego.

2. Objawy fobii społecznych

Fobie społeczne to kategoria diagnostyczna stosunkowo młoda, bo wprowadzona do klasyfikacji chorób ICD-10 dopiero w 1992 roku. Wcześniej objawy choroby opisywano w ramach bardziej ogólnej jednostki nozologicznej, jaką była nerwica lękowa. Socjofobia prowadzi do wycofania się z relacji społecznych wskutek lęku przed ośmieszeniem się wśród ludzi. Fobia społeczna nie jest zaburzeniem psychotycznym, tzn. że nie towarzyszą jej omamy i urojenia. Człowiek cierpiący na fobię społeczną przypomina osobę nadmiernie nieśmiałą lub skrajnego introwertyka. Kontakt z ludźmi przynosi cierpienie i wewnętrzny dyskomfort, dlatego unika się sytuacji społecznych wszelkimi możliwymi sposobami. Osoby z fobią społeczną są bardzo skryte, mało towarzyskie i małomówne. Skarżą się na brak tematów do rozmów. W celu dodania sobie odwagi podczas spotkań z ludźmi mogą nadużywać alkoholu albo innych używek. Wyjścia z domu i życie towarzyskie zostają ograniczone do minimum – młodzież cierpiąca na socjofobię nie chodzi do szkoły, a kontakt z rzeczywistością zapewnia im Internet. Niektórzy potrafią zapanować nad lękiem, sprawiając wrażenie spokojnych i cichych. Inne symptomy fobii społecznej, to:

• unikanie wystąpień społecznych,
• brak swobody zachowań, nadmierne kontrolowanie mimiki,
• unikanie rozmów, szczególnie z autorytetami,
• prowadzenie samotniczego trybu życia,
• lęk paniczny,
• objawy somatyczne: przyspieszone bicie serca, potliwość, drżenie mięśni, duszność, zawroty głowy, czerwienienie się, nudności, szumienie w uszach, zaburzenia mowy (jąkanie się, drżenie głosu), łzawienie, parcie na mocz.

3. Leczenie fobii społecznych

Fobia społeczna jest bardzo trudna do zdiagnozowania, gdyż współwystępuje często z innymi zaburzeniami, takimi jak:

• agorafobia – patologiczny lęk przed otwartą przestrzenią;
• uzależnienia od substancji psychoaktywnych – najczęściej alkoholizm;
• dystymia;
• depresja;
• napady paniki;
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne;
• choroba afektywna dwubiegunowa;
• dysmorfofobia;
• zaburzenia odżywiania;
• zespół lęku uogólnionego;
• osobowość unikająca.

Objawy lękowe w socjofobii mogą nasilać się do rozmiarów napadów lękowych (paniki) i w krańcowych przypadkach prowadzić do całkowitej izolacji społecznej. Leczenie fobii społecznej opiera się na psychoterapii i farmakoterapii. Zwykle stosuje się leki anksjolityczne, antydepresanty – najczęściej SSRI i SNRI. Najbardziej skuteczna psychoterapia to psychoterapia w nurcie behawioralno-poznawczym połączona z treningiem umiejętności społecznych, desensytyzacją, technikami relaksacyjnymi i zmianą błędnych przekonań.