Co to są komórki macierzyste?
Komórki macierzyste to niewyspecjalizowane, pierwotne i niedojrzałe komórki organizmu ludzkiego. Mają one zdolność samoodnowy, dzielenia się oraz różnicowania. Komórki macierzyste stanowią początkowy etap wszystkich komórek organizmu człowieka – na przykład komórek krwi, tkanki nerwowej oraz kostnej. Krwiotwórcze komórki macierzyste dają początek kolejnym pokoleniom komórek, z których wytwarzane są dojrzałe krwinki. Obecnie są one pozyskiwane ze szpiku kostnego, krwi pępowinowej oraz krwi obwodowej.
1. Właściwości i zastosowanie komórek macierzystych
Komórki macierzyste mogą być pomocne przede wszystkim w leczeniu chorób układu krwiotwórczego, chorób nowotworowych oraz metabolicznych. Komórki macierzyste uzyskiwane z krwi pępowinowej są coraz częściej wykorzystywane w ośrodkach transplantacyjnych. W Stanach Zjednoczonych przeprowadza się obecnie więcej zabiegów z użyciem komórek macierzystych z krwi pępowinowej niż tych pochodzących ze szpiku kostnego. W zależności od rodzaju choroby oraz czynników ryzyka przeprowadza się autologiczne lub allogeniczne przeszczepienia komórek macierzystych.
Przeszczepienia autologiczne polegają na wykorzystaniu komórek macierzystych pochodzących od osoby poddawanej leczeniu. Około 60 proc. wszystkich przeszczepień komórek macierzystych to przeszczepienia autologiczne. Częściej przeprowadza się je u chorych po dwudziestym roku życia. Natomiast przeszczepienia allogeniczne to takie, w których komórki macierzyste pochodzą od osoby innej niż biorca. Dawca komórek może być spokrewniony z biorcą lub być zupełnie obcą osobą.
Obecnie przeszczepianie komórek macierzystych można wykorzystać w leczeniu niemal 80 chorób. Są to: ostre białaczki, białaczki przewlekłe, zespoły mielodysplastyczne oraz mieloproliferacyjne, zespoły rozrostowe układu chłonnego, choroby fagocytów, choroby histiocytów, wrodzone anomalie krwinek czerwonych, wrodzone zaburzenia układu odpornościowego, inne choroby dziedziczne, szpiczak mnogi oraz nowotwory złośliwe narządów litych.
Co ciekawe, coraz częściej krwiotwórcze komórki macierzyste wykorzystuje się w leczeniu chorób neurologicznych tj. mózgowego porażenia dziecięcego czy autyzmu. W tych wskazaniach potrzebna jest własna (autologiczna) krew pępowinowa pobrana przy porodzie.
2. Komórki macierzyste z krwi pępowinowej i szpiku
Istnieją istotne różnice pomiędzy komórkami macierzystymi z krwi pępowinowej oraz ze szpiku kostnego.
| Krew pępowinowa | Szpik kostny | |
|---|---|---|
| Czas i sposób pobrania | Krew pępowinowa jest pobierana w ciągu kilku minut, pobranie jest bezbolesne, nieinwazyjne i bezpieczne. | Pobranie trwa co najmniej kilkadziesiąt minut. Szpik kostny pobiera się poprzez nakłucia talerzy kości biodrowych. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu zewnątrzoponowym lub ogólnym. |
| Ryzyko przeniesienia zakażenia | Ryzyko jest niewielkie, ponieważ krew pępowinowa pochodzi z naczyń pępowiny oraz łożyska. | Dawcą jest zwykle osoba dorosła. Istnieje ryzyko, iż dawca jest bezobjawowym nosicielem wirusów, które mogą ujawnić się po przeszczepieniu i spowodować zakażenie biorcy. |
| Wymagana zgodność do przeszczepienia komórek macierzystych | Dopuszczalna zgodność pomiędzy biorcą i dawcą mieści się w obrębie 4 antygenów transplantacyjnych. | Dopuszcza się zgodność pomiędzy dawcą a biorcą w obrębie 8 antygenów transplantacyjnych. |
| Dostępność do przeszczepienia | Po zdeponowaniu krew pępowinowa jest dostępna do przeszczepienia, czeka jedynie w banku komórek macierzystych na biorcę. | Nawet jeśli dawca jest zarejestrowany w rejestrze, musi zgłosić się do pobrania szpiku. Warunkiem koniecznym jest dobry stan zdrowia. |
| Potencjał wzrostu | Zdolność komórek do prolferacji jest większa niż w przypadku szpiku kostnego. | Zdolność do proliferacji jest mniejsza niż w przypadku komórek z krwi pępowinowej. |
| Odtworzenie układu krwiotwórczego | Odbudowa układu krwiotwórczego trwa około miesiąc po przeszczepieniu. | Odbudowa układu krwiotwórczego po procedurze przeszczepienia trwa około dwa tygodnie. |
Krwiotwórcze komórki macierzyste uzyskiwane z krwi pępowinowej mają około dziesięciokrotnie lepsze zdolności regeneracyjne niż komórki, które pochodzą ze szpiku kostnego. Ponadto po przeszczepieniu rzadziej są odrzucane przez organizm biorcy. Z tego powodu coraz częściej dokonuje się przeszczepień krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej.
Innym źródłem komórek macierzystych jest sznur pępowiny. Znajdują się w nim tzw. komórki mezenchymalne, których właściwości wykorzystuje się w tzw. medycynie regeneracyjnej, czyli wszędzie tam gdzie doszło do uszkodzenia komórek naszego organizmu i należy podjąć próbę ich regeneracji. Taka sytuacja ma miejsce w chorobach układu nerwowego, okulistyce czy ortopedii. Komórtki mezenchymalne jeszcze nie są standardowym materiałem leczniczym (jak komórki z krwi pępowinowej czy szpiku), ale próby z ich użyciem są obiecujące.
Artykuł powstał we współpracy z PBKM