Siatki centylowe - odczytywanie, rodzaje, rozwój dziecka

Siatki centylowe stanowią jedną z metod obiektywnej oceny rozwoju fizycznego dzieci. Z ich pomocą najczęściej ocenia się przebieg wzrostu dziecka, przybierania na wadze i przyrostu obwodu główki. Centyle są wartościami statystycznymi. Pokazują, jak na tle rówieśników tej samej płci wypada dziecko, biorąc pod uwagę jego wzrost i wagę. Jak czytać siatki centylowe? Czym różni się tabela centylowa wzrostu chłopców od siatki centylowej dziewcząt? Czy siatka centylowa dla wcześniaków jest inna niż dla dzieci urodzonych w terminie?

1. Czym jest skala centylowa?

Centyle określają, ile procent dzieci w danym wieku ma tę samą wagę i wzrost, ile z nich jest cięższych, ile lżejszych, ile niższych, a ile wyższych. Aktualizując siatki centylowe, uzyskuje się krzywą rozwoju, z której można odczytać, jak z biegiem czasu zmieniają się parametry badanego dziecka.

Siatki centylowe mogą dotyczyć różnych aspektów rozwoju fizycznego dziecka. Najczęściej oceniane są: przebieg wzrostu, przybieranie masy ciała i przyrost obwodu główki. Obecnie dostępne są następujące siatki centylowe:

Zobacz film: "Rozwój niemowlęcia miesiąc po miesiącu"

• siatka centylowa wagi;
• siatka centylowa wzrostu;
• siatka centylowa obwodu główki;
• siatka centylowa obwodu ramienia;
• siatka centylowa BMI.

2. Jak odczytywać siatki centylowe?

Przede wszystkim, aby wykorzystać siatkę centylową, trzeba zmierzyć i zważyć dziecko. Jeśli dziecko to jeszcze niemowlę, mierzenie wzrostu odbywa się w kilku etapach – od główki do bioder, od bioder do kolan, od kolan do stóp. Wiąże się to z niemożliwością wyprostowania nóżek dziecka (nie można prostować ich na siłę).

Dzieci starsze mierzy się boso, w bieliźnie. Trzeba skontrolować, czy ma proste plecy, a najlepiej ustawić dziecko przy ścianie. Dobrze jest wykonać pomiar kilka razy. Jeśli chodzi o ważenie, niemowlęta wymagają specjalnej wagi. Dla dzieci wystarczy waga łazienkowa. Masę ciała należy mierzyć o podobnej porze dnia, gdyż waga waha się w ciągu doby.

3. Siatki centylowe - normy

Dane nanoszone są na dwie osie. Oś pozioma określa wiek dziecka (w miesiącach lub latach), a oś pionowa oceniany aspekt rozwoju fizycznego, np. wzrost. Przez siatkę biegnie kilka krzywych. Najwyżej umieszczona jest linia 99. centyla, która oznacza, że u 99% dzieci oceniany parametr ma niższą wartość. Następne linie oznaczają 97, 85, 50, 15, 3 i 1 centyl.

Jeśli naniesie się dane dotyczące dziecka na osie i z punktów odpowiadającym podanym wartościom poprowadzi się proste prostopadłe do danej osi, przetną się one w jednym miejscu. Określenie punktu przecięcia się prostopadłych względem jednej z przechodzących przez siatkę krzywych pozwala na określenie stopnia rozwoju dziecka.

Cały obszar siatki znajdujący się pomiędzy 3., a 97. centylem to granice normy. Centyl 50. określa średni wzrost i wagę. Centyl 3. stanowi dolną granicę, co oznacza dzieci niskie i ważące najmniej.

Jeśli punkt przecięcia się prostych prostopadłych znajduje się na obszarze 25. centyla, oznacza to, że dziecko jest lżejsze/niższe od 75% równolatków jego płci, a cięższe/wyższe od 25% równolatków jego płci (w zależności, czy dane nanoszone na siatkę dotyczą wagi czy wzrostu).

Jeśli punkt na siatce centylowej znajduje się w górnych lub dolnych granicach normy centylowej, nie ma powodu do niepokoju. Oznacza to tylko tyle, że dziecko jest większe lub mniejsze, tęższe lub chudsze niż przeciętny rówieśnik. Oddzielne są siatki centylowe dla chłopców i oddzielne dla dziewczynek.

4. Rodzaje siatek centylowych

Siatki i tabele centylowe zostały utworzone w oparciu o dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i są wynikiem wieloletnich badań dużej populacji dzieci na całym świecie. Pozwalają na ocenę rozwoju fizycznego dzieci do pięciu lat. Wyróżnia się siatki centylowe:

• waga do wieku dla dzieci do lat pięciu – oś pionowa = waga w kg, oś pozioma = wiek w tygodniach;
• wzrost do wieku dla dzieci do lat pięciu – oś pionowa = wzrost w cm, oś pozioma = wiek w tygodniach,;
• obwód główki do wieku dla dzieci do lat pięciu – oś pionowa = obwód główki w cm, oś pozioma = wiek w tygodniach;
• obwód ramienia do wieku dla dzieci do lat pięciu – oś pionowa = obwód ramienia w cm, oś pozioma = wiek w tygodniach;
• BMI do wieku dla dzieci do lat pięciu – oś pionowa = wskaźnik BMI, oś pozioma = wiek w tygodniach;
• waga do wzrostu dla dzieci do 120 cm wzrostu – oś pionowa = waga w kg, oś pozioma = wzrost w cm.

5. Siatki centylowe - rozwój dziecka

Wskazane jest, by oznaczać na siatce centylowej wagę i wzrost dziecka w poszczególnych miesiącach. Pozwala to na ocenę prawidłowego rozwoju fizycznego. Nie ma powodu do niepokoju, gdy dziecko mieści się w niższych lub wyższych przedziałach. Każdy maluch rozwija się w swoim indywidualnym tempie.

Najważniejsze jest to, by dziecko zbytnio nie zbaczało ze „swojej linii rozwoju”. Punkty na siatce centylowej powinny wznosić się w miarę systematycznie – świadczy to o harmonijnym rozwoju dziecka.

Na niektórych wykresach widoczny jest nagły skok w okolicach 104. tygodnia. Jest on spowodowany zmianą sposobu mierzenia dziecka – z mierzenia długości dziecka w leżeniu do mierzenia jego wzrostu w pozycji stojącej. Ważny jest jednak nie tylko kształt krzywej, ale i proporcje wyników dotyczące wzrostu i wagi dziecka.

Niepokojąca jest sytuacja, gdy dochodzi do dużej dysproporcji w krzywych, np. wzrost dziecka znajduje się powyżej 75. centyla, a waga poniżej 10. Inne alarmujące sytuacje, to: nagły przeskok do innego centyla, zahamowanie wzrostu czy duży spadek wagi.

Należy pamiętać, że na tempo wzrostu i wagę dziecka mają wpływ czynniki genetyczne, sposób odżywiania, stan zdrowia, przebyte choroby, czas ciąży, w którym nastąpił poród itp. Szczegółowych informacji o rozwoju dziecka i stanie jego zdrowia może udzielić pediatra po dokładnym badaniu i wywiadzie z matką.

Co ciekawe, wzrost dziecka po ukończeniu dwóch lat może dostarczać informacji na temat wzrostu w późniejszym okresie życia. Warto pamiętać, że dziecko może być w dwóch różnych centylach na masę i długość ciała. Zazwyczaj są one jednak zbliżone do siebie. Jeśli różnica jest znacząca, a lekarz jest zaniepokojony masą ciała dziecka, oblicza się wskaźnik BMI malucha.

Za jego pomocą można ustalić, czy dziecko ma niedowagę lub nadwagę. Jeżeli wskaźnik BMI wskaże na problemy z masą ciała, wskazane są zmiany w jadłospisie dziecka i jego aktywności fizycznej. BMI dziecka oblicza się dopiero po jego drugich urodzinach.

6. Siatki centylowe dla wcześniaków

Opracowano oddzielne siatki dla wcześniaków, a nawet dla malców urodzonych z pewnymi wadami genetycznymi, np. z zespołem Downa. Przy czym warto pamiętać, że tempo rozwoju dzieci zmienia się na przestrzeni kolejnych pokoleń. Współczesny przedszkolak rośnie zdecydowanie szybciej niż jego rówieśnik sprzed kilkudziesięciu lat. Dlatego wykresy centylowe są co pewien czas uaktualniane.

Siatki centylowe płodu stworzone dla wcześniaków uwzględniają wiek płodowy. Za pomocą zwykłych siatek centylowych można bowiem jedynie orientacyjnie ocenić wzrost maluszka, ale od wieku kalendarzowego dziecka trzeba odjąć tyle tygodni, ile ich brakowało w chwili narodzin do prawidłowego czasu ciąży.

Idealna sytuacja jest wtedy, kiedy zarówno wzrost, jak i waga twojej pociechy usytuowana jest przez cały czas na tym samym centylu albo różni się co najwyżej o dwa kanały.

Warto pamiętać, że rozwoju dziecka nie ocenia się tylko i wyłącznie na podstawie siatek centylowych. Bardzo ważne są przede wszystkim codzienna obserwacja malucha oraz pozostałe badania. Dopiero wszystkie te czynniki wzięte razem pod uwagę pozwalają dokonać rzetelnej oceny rozwoju malucha.

7. Siatki centylowe dla dziewczynek i chłopców

Rozwój fizyczny niemowląt jest oceniany z uwzględnieniem ich płci, ponieważ chłopcy ważą zwykle więcej i są większego wzrostu niż dziewczynki. Z tego względu stosowanie takich samych siatek centylowych nie przynosiłoby wiarygodnych wyników. Mimo iż wartości w siatkach centylowych dla dzieci obu płci trochę się różnią, zasady korzystania z nich pozostają niezmienne.

Bez względu na płeć dziecka najważniejsze w stosowaniu siatek centylowych jest określenie tempa wzrostu dziecka. Siatki centylowe zostały opracowane na podstawie pomiarów Światowej Organizacji Zdrowia dokonanych na zdrowych, karmionych piersią niemowlakach z rodzin, w których nie pali się papierosów.