Zaburzenia sensoryczne u dzieci (Zaburzenia SI) - przyczyny, objawy, terapia

Zaburzenia sensoryczne u dziecka objawiają się tym, że maluch nieprawidłowo interpretuje informacje sensoryczne, np.: dotyk, dźwięk czy ruch. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (z ang. SPD) dotyczą nie tylko dzieci, ale także dorosłych. Większość osób, słysząc rozmowę lub śpiew ptaków, interpretuje te dźwięki prawidłowo, jako mowę i odgłosy zwierząt. U osób z zaburzeniami sensorycznymi mózg inaczej odbiera informacje i reakcje na nie. Zaburzenia sensoryczne - co to jest? Jakie są objawy zaburzeń integracji sensorycznej? Jak zdiagnozować dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej?

1. Zaburzenia SI (integracji sensorycznej) - czym są?

Integracja sensoryczna - definicja: jest to uporządkowana, właściwa organizacja bodźców sensorycznych, które są odbierane przez organizm przez systemy zmysłowe - receptory. Mózg rozpoznaje napływające bodźce, interpretuje je i na bazie dotychczas zebranych doświadczeń pozwala na wyzwolenie odpowiedniej reakcji (nazywanej reakcją adaptacyjną).

Systemy zmysłowe, wcześniej wspomniane, odgrywające niezwykle ważną rolę w procesach integracji sensorycznej, to wzrok, słuch, dotyk, równowaga i kinestazja (poczucie ruchu w przestrzeni).

Zobacz film: "Jak zadbać o prawidłowe relacje z dzieckiem?"

Zaburzenia SI - co to znaczy? Zaburzenia integracji sensorycznej pojawiają się, gdy układ nerwowy w nieprawidłowy sposób organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje w przetwarzaniu bodźców sensorycznych mogą dotyczyć systemu:

• czuciowego (czucie głębokie, dotyk);
• wzrokowego;
• węchowego;
• słuchowego;
• smakowego;
• zmysłu równowagi.

Zaburzenia SI mogą objawiać się na wiele sposobów, m.in. obniżoną lub wzmożoną wrażliwością na bodźce, lub zwiększonym poziomem aktywności ruchowej.

2. Przyczyny zaburzeń sensorycznych u dzieci

Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej? Możliwości jest wiele, aby je ustalić, terapeuta powinien przeprowadzić bardzo dokładny wywiad z opiekunami dziecka. Zdarza się, że przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej pojawiają się już na etapie rozwoju prenatalnego, dlatego pytania mogą dotyczyć przebiegu ciąży i samego porodu.

Zaburzenia sensoryczne u dzieci mogą wynikać także z predyspozycji genetycznych, działania szkodliwych substancji toksycznych i stosowania produktów szkodliwych w czasie ciąży (palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, narkotyków, przewlekłe przyjmowanie niektórych leków, choroby zakaźne matki, ciąże mnogie).

Zaburzona integracja sensoryczna możę wynikać z komplikacji w czasie porodu (np. niedotlenienie okołoporodowe, przedwczesny poród, zamartwica urodzeniowa). W dalszym okresie rozwoju dziecka - po narodzinach, często mówi się również o niekorzystnym wpływie długotrwałych pobytów w szpitalu, uwarunkowaniach kulturowych, czynnikach środowiskowych i bardzo ograniczonych kontaktach z innymi dziećmi.

Statystyki mówią, że zaburzenia integracji sensorycznej to problem nawet 20 proc. dzieci.

3. Zaburzenia towarzyszące problemom z integracją sensoryczną

Zaburzenia SI u dzieci mogą występować jako samodzielne schorzenie, często jednak występują także z innymi problemami rozwojowymi. Najczęściej razem z:

• ADHD;
• autyzmem;
• zespołem Downa;
• upośledzeniem umysłowym;
• porażeniem mózgowym;
• uszkodzeniem mózgu;
• FAS (zespół alkoholowy płodu);
• zespołem kruchego chromosomu X;
• zaburzeniami dwubiegunowymi;
• zaburzeniami obsesyjno - kompulsywnymi.

Wyniki badań pokazują także, że u dzieci, u których występują zaburzenia SI, częściej stwierdza się kłopoty w interakcjach społecznych, zaburzenia natury emocjonalnej i zaburzenia zachowania. Dzieci sensoryczne uważane są za nadmiernie emocjonalne, a także "niegrzeczne" - niepotrafiące dopasować się do ogólnych zasad życia w społeczeństwie.

4. Objawy zaburzeń sensorycznych u dzieci

Zaburzenia Si - objawy:

• zaburzenia mowy;
• nadaktywność;
• niezgrabność ruchowa;
• wzmożona lub obniżona wrażliwość na bodźce;
• bardzo obniżona aktywność;
• nadpobudliwość emocjonalna;
• kłopoty ze skupieniem się, z koncentracją uwagi;
• zaburzenia interakcji społecznych z innymi dziećmi;
• trudności w czynnościach samoobsługowych, codziennych;
• osłabiona koordynacja wzrokowo-słuchowa;
• trudności w rozróżnianiu stron, poczucia kierunków;
• problemy z pisaniem, czytaniem i rysowaniem.

Pierwsze objawy zaburzeń SI można dostrzec już u niemowląt - niepokój, płaczliwość, problemy ze ssaniem pokarmu.

Zaburzenia SI u dziecka rocznego lub dwulatka objawiają się m.in. ograniczonym repertuarem żywieniowym, kiepskim znoszeniem zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak kremowanie, obcinanie paznokci, zbyt intensywny odbiór wrażeń sensorycznych, objawiający się płaczliwością i trudności w zasypianiu.

Zaburzenia SI u niemowląt wymagają zastosowania się do wskazówek terapeuty, takich jak:

• modyfikacje czynności pielęgnacyjnych;
• modyfikacje zabaw.

Jeśli zaobserwowano jedynie typowe objawy zaburzeń SI u dzieci, zwykle można w prosty sposób osiągnąć dobre efekty.

5. Zaburzenia SI – rodzaje

Możemy wyróżnić trzy główne rodzaje zaburzeń sensorycznych:

• zaburzenia modulacji sensorycznej;
• zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym;
• zaburzenia różnicowania sensorycznego.

Zaburzenia modulacji sensorycznej to niewłaściwa interpretacja siły i intensywności docierających bodźców. Mogą mieć postać nadreaktywności lub podaktywności sensorycznej.

Przy nadreaktywności sensorycznej mamy do czynienia z nadwrażliwością - wygórowaną, nadmierną reakcją organizmu na odbierane wrażenia zmysłowe.

Układ nerwowy w tym przypadku dostrzega wiele bodźców i silnie reaguje nawet na te, które są mało intensywne lub bezużytecznie i powinny zostać zignorowane. Dziecko nadreaktywne sensorycznie funkcjonuje w warunkach permanentnej zbyt mocnej stymulacji, która jest dla niego obciążeniem i dużym stresem.

Podreaktywność sensoryczna to z kolei niska wrażliwość - brak odpowiedzi organizmu na odbierane wrażenia zmysłowe. Układ nerwowy większość bodźców ignoruje, nawet te ważne, wymagające reakcji. Osoba cierpiąca z powodu tego zaburzenia znajduje się w stanie niekończącej się deprywacji sensorycznej. Potrzeba jej wielu długotrwałych, intensywnych bodźców, dlatego często podejmuje działania ryzykowne, nietypowe, autostymulacyjne, które mogą zagrażać jej życiu i zdrowiu.

Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym są osłabieniem mechanizmów posturalnych i ograniczenia w zakresie ruchów celowych, które zależą od woli człowieka. Mogą mieć postać dyspraksji i zaburzeń posturalnych.

Dyspraksja jest brakiem zdolności planowania i właściwego wykonywania czynności ruchowych. Osoba cierpiąca na ten syndrom nie jest w stanie trafnie ocenić położenia swojego ciała w przestrzeni, dlatego jej ruchy są powolne i mało precyzyjne.

Zaburzenia posturalne objawiają się obniżonym lub podwyższonym napięciem mięśniowym, a także brakiem zrównoważeniem tonusu mięśni zginających i prostujących, co powoduje trudności w odpowiedniej stabilizacji ciała, wykonywaniu czynności równoważnych i wymagających koordynacji różnych części ciała oraz w utrzymaniu równowagi.

Zaburzenia różnicowania sensorycznego to niemożność rozróżnienia siły oraz intensywności bodźców, z którymi się stykamy. Układ nerwowy nie jest w stanie prawidłowo identyfikować analogii i różnic między wrażeniami sensorycznymi.

Warto dodać, że osoba cierpiąca z powodu tego zaburzenia nie jest w stanie zlokalizować źródła bodźca, rozpoznać jego rodzaju, a także zinterpretować jego znaczenia. Zazwyczaj występującymi syndromami tego rodzaju zaburzenia są zaburzenia różnicowania wzrokowego, słuchowego i dotykowego.

6. Diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci

Przy podejrzeniu zaburzeń SI należy zapisać dziecko na wizytę do terapeuty integracji sensorycznej. Badanie sensoryczne u maluchów opiera się o kilka niezależnych od siebie narzędzi, są to:

• wywiad z rodzicami;
• kwestionariusz do wypełnienia przez opiekunów;
• obserwacja dziecka na sali integracji sensorycznej;
• testy południowo-kalifornijskie (po 4. roku życia);
• testy obserwacji klinicznej.

Dzięki tak dużej ilości narzędzi diagnostycznych, możliwa jest obiektywizacja wyników i precyzyjne określenie celów terapii. Zwykle proces ten odbywa się na 2 lub 3 spotkaniach, po czym po sporządzeniu obszernej opinii, która szczegółowo opisuje wszystkie zgromadzone informacje, diagnosta omawia wszystko z rodzicami dziecka.

Kto może zdiagnozować zaburzenia SI? Może to zrobić jedynie wykwalifikowany terapeuta SI. Uprawnienia może uzyskać osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku fizjoterapia, logopedia, pedagogika, terapia zajęciowa, psychologia lub medycyna i dodatkowo ukończyła kilkutygodniowy kurs integracji sensorycznej lub studia dające prawne podstawy do diagnozowania i prowadzenia terapii.

Instytucją, która zrzesza terapeutów SI w Polsce, jest Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej. Za granicą istnieją odpowiedniki tego stowarzyszenia, także pod postacią stowarzyszeń integracji sensorycznej.

7. Zaburzenia SI – terapia?

Zaburzenia integracji sensorycznej - leczenie? Terapia zaburzeń SI nie ma jednego schematycznego przebiegu, co wynika z możliwości różnych kombinacji oraz poziomu nasilenia symptomów u określonych pacjentów.

Pokazuje to, jak ważna jest prawidłowo przeprowadzona diagnoza SI. Zaburzenia sensomotoryczne wymagają ścisłej współpracy z opiekunami, a niektóre ćwiczenia wymagają powtórzeń w domu.

Zaburzenia integracji sensorycznej często towarzyszą takim zaburzeniom, jak np. autyzm, a w tym przypadku zaangażowanie rodziców w przebieg terapii ma ogromne znaczenie.

Jedno spotkanie nie powinno trwać dłużej niż 60 minut - dłuższa ekspozycja może skutkować przeciążeniem sensorycznym, co daje efekt odmienny od zamierzonego. Warto mieć to na uwadze także podczas planowania ćwiczeń. Ciągła, intensywna stymulacja tego samego systemu zmysłowego również przyniesie niepożądany efekt.

Terapia sensoryczna u maluchów to proces długotrwały, uzależniony od stopnia i rodzaju zaawansowania zaburzeń. Minimalny czas, który jest potrzebny na wyrównanie deficytów, wynosi orientacyjnie 6 miesięcy, przy częstotliwości spotkań 1 raz na tydzień, przy dobrej współpracy.

Czy zaburzenia sensoryczne są uleczalne? Zaburzenia SI są możliwe do wyleczenia. Trudności pojawiają się, gdy towarzyszą innym zaburzeniom, jak zespół Aspergera, autyzm czy choroby genetyczne. Możemy wtedy mówić o łagodzeniu objawów lub ich zmniejszeniu.

Dobrym przykładem działań terapeutycznych u dzieci u których występuje nadwrażliwość sensoryczna, jest wycieranie po kąpieli ręcznikami o różnej fakturze. Można także wyposażyć dziecko sensoryczne w ścieżkę sensoryczną w domu lub kupić gotową w sklepie.

Zaburzenia SI mogą występować zarówno u najmłodszych dzieci, jak i tych nieco starszych, a nawet u dorosłych. Odpowiednio wcześnie podjęte działania dają szanse na systematyczne wyrównanie deficytów.

Warto mieć na uwadze, że zaburzenia SI to nie autyzm, choć niektóre problemy sensoryczne mogą towarzyszyć temu zaburzeniu.