Uzależnienie od komputera - objawy, skutki i leczenie

Uzależnienie od komputera najczęściej dotyczy młodzieży, która od najmłodszych lat ma kontakt z najnowszymi technologiami. Już nawet małe dzieci chwytają za myszkę od komputera i chcą korzystać z urządzeń, których używają rodzice. Komputer i Internet mają wiele zalet – ułatwiają codzienne funkcjonowanie nowoczesnego społeczeństwa, pomagają zdobywać wiedzę uczniom, rozwijają wyobraźnię, umożliwiają szybki dostęp do informacji. Sam komputer i Internet nie są złe. Zły może być jednak sposób, w jaki korzysta się z tych zdobyczy cywilizacji. Jeżeli dziecko przekracza limity czasowe na korzystanie z sieci, zaniedbuje inne sfery życia i nie wyobraża sobie spędzania wolnego czasu bez komputera, to może być niepokojący sygnał, że rozwija się uzależnienie od komputera i/lub Internetu (ang. Internet Addiction Disorder, IAD). Jak objawia się uzależnienie od komputera i jak je leczyć?

1. Objawy uzależnienia od komputera

Komputer jest nieodłącznym elementem życia naszych dzieci. Nie da się wychować dziecka, by nie miało styczności z komputerem, laptopem czy tabletem. Większość ludzi korzysta z tych sprzętów na co dzień. I dobrze! Warto, by nasze dzieci również wiedziały, do czego może służyć komputer i jak bezpiecznie z niego korzystać. W czym zatem tkwi ryzyko uzależnienia się od komputera?

Sam komputer nie jest problemem. Problem stanowi sposób użytkowania urządzenia – ile czasu spędza się przed komputerem, do jakich treści ma się dostęp, czy nie zaniedbuje się przez komputer przyjaciół albo rodziny, jakie emocje towarzyszą korzystaniu z komputera.

Zobacz film: "Wysokie oceny za wszelką cenę"

Po czym poznać, że dziecko może być uzależnione od komputera? Oto przykładowe objawy:

• ciągłe myślenie o komputerze i Internecie – rozmyślanie o tym, co się robiło w sieci albo co będzie się robić po zalogowaniu;
• potrzeba zwiększania godzin spędzanych przed monitorem komputera;
• nieudane próby kontrolowania, ograniczania lub zaprzestania korzystania z komputera;
• przesiadywanie przed komputerem dłużej niż się planowało;
• uczucie przyjemności, euforii i ekscytacji w czasie korzystania z komputera;
• niepokój, przygnębienie i irytacja w przypadku prób ograniczenia korzystania z komputera;
• problemy w szkole i gorsze relacje z rodzicami, rodzeństwem i przyjaciółmi z powodu nadużywania komputera lub Internetu;
• zaniedbywanie codziennych zajęć i obowiązków – dziecku uzależnionemu od komputera może „brakować czasu”, by zjeść spokojnie posiłek albo wyspać się;
• okłamywanie najbliższych, by ukryć prawdę, ile czasu spędziło się przed komputerem;
• brak kontroli nad czasem spędzonym przed komputerem – dziecku wydaje się, że grało w grę tylko przez pół godziny, gdy tymczasem minęły już cztery godziny;
• zaniedbywanie efektywnego wypoczynku i realnych kontaktów z ludźmi – dziecko zamiast pobiegać, pójść na basen, spotkać się z rówieśnikami na podwórku woli surfować po Internecie;
• popadanie w swoiste „ciągi” – dziecko zamiast sprawdzić tylko skrzynkę pocztową, przez wiele godzin wędruje po sieci, zagląda na portale społecznościowe, gra w gry internetowe, loguje się na różnych forach itp.;
• wagarowanie, trudności z koncentracją na lekcjach, brak postępów w nauce;
• zaprzeczanie problemom – dziecko często próbuje się bronić przed rodzicami, twierdząc, że „przecież każdy korzysta z komputera, wszyscy tak robią”;
• posługiwanie się w realnych rozmowach skrótami używanymi podczas rozmów online;
• angażowanie się przy użyciu komputera w aktywności, które nie spotkałyby się z aprobatą bliskich, np. odwiedzanie stron pornograficznych;
• problemy finansowe spowodowane uzależnieniem od komputera – opłaty za logowanie się na stronach płatnych, kupowanie drogiego sprzętu, oprogramowania lub gier komputerowych.

Uzależnienie od komputera niejednokrotnie rozwija się na oczach samych rodziców, którzy bagatelizują problem. Uważają, że skoro nastolatek spędza dużo czasu w sieci, to znaczy, że zdobywa nowe wiadomości, uczy się, poszerza swoje horyzonty. Nic mu nie grozi i nie sprawia kłopotów wychowawczych. Tymczasem dziecko zmierza w kierunku nałogu.

Jeszcze kilka lat temu mało mówiło się o siecioholizmie czy uzależnieniu od komputera. W szkołach nauczyciele przestrzegają przed alkoholizmem, papierosami i narkotykami, ale rzadko kiedy prowadzi się zajęcia profilaktyczne, by zapobiec uzależnieniom od komputera i nauczyć dzieci bezpiecznie korzystać z Internetu.

Dlaczego dzieci uzależniają się od komputera? Nie dlatego, że komputer zagościł na dobre w ich dziecięcym świecie. Jedną z przyczyn siecioholizmu jest brak umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z trudnościami. Internet i komputer stają się ucieczką przed problemami i sposobem na poprawę kiepskiego samopoczucia, ucieczką od lęków, poczucia bezradności, bezsensu, poczucia winy.

W świecie wirtualnym wszystko wydaje się proste. Świat wirtualny może dawać poczucie bezpieczeństwa. W końcu można żyć tak, jak się chce. Kiedy ktoś nas zrani podczas rozmowy online, można się wylogować, można zmienić nick albo awatar. Można też odpowiedzieć tym samym, czyli również zaatakować. Internet może sprzyjać agresji, bo czujemy się anonimowi.

Można się też dowartościować w prosty sposób – kreować na ideał, a otoczenie tego nie zweryfikuje. To daje poczucie siły i satysfakcji – co prawda krótkotrwałe, ale jednak.

Może twoja nastoletnia córka całymi dniami czatuje, bo boi się spotkać z kolegami z klasy? Łatwiej jest jej prowadzić wirtualne rozmowy niż kontaktować się z ludźmi w rzeczywistości. Co jest tego powodem – lęk, nieśmiałość, niska samoocena, brak akceptacji ze strony rówieśników? Porozmawiaj z dzieckiem na ten temat, nie udawaj, że problem nie istnieje. W końcu świat wirtualny nie może zastąpić świata realnego.

2. Skutki i leczenie uzależnienia od komputera

Komputer i Internet mogą być źródłem radości i rozrywki, ale źle używane mogą stać się przyczyną problemów. Dzieci spędzające wiele godzin przed komputerem mogą skarżyć się na problemy zdrowotne, np.:

• pieczenie i łzawienie oczu,
• bóle karku i kręgosłupa,
• wady postawy,
• zaburzenia snu).

Komputer sprzyja nieprawidłowym nawykom żywieniowym, a brak ruchu przyczynia się do nadwagi.

Uzależnienie od komputera to uzależnienie psychiczne, które pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji w sferze emocjonalnej i społecznej. Dziecko może mieć kłopoty z koncentracją uwagi, z logicznym myśleniem, z oceną, co jest dobre, a co złe. Może unikać kontaktów z rówieśnikami, zawężać zainteresowania tylko do tego, co związane z komputerem, nie umieć spędzać wolnego czasu w sposób konstruktywny, np. na świeżym powietrzu.

Degradacji ulegają też relacje w rodzinie. W skrajnych przypadkach dziecko nie tylko rezygnuje z przyjaciół, ale zamyka się w swoim pokoju i wirtualnym świecie, do którego nikt nie ma dostępu.

Na bazie uzależnienia od komputera rozwijają się inne problemy, np. depresja, niski poziom kompetencji społecznych.

Warto pamiętać, że uzależnienie od komputera powstaje analogicznie jak inne nałogi – alkoholizm czy narkomania – i również wymaga leczenia. Panaceum na siecioholizm nie jest szlaban na komputer. Sam komputer nie jest problemem, tylko utrata kontroli nad tym, ile czasu i jak korzystamy z komputera.

Nie wszystkie dzieci korzystające z komputera uzależnią się od niego. Dziecko bowiem nie uzależnia się od maszyny, ale od stanów emocjonalnych, jakie odczuwa w czasie działalności realizowanej dzięki komputerowi. Uzależnia się dlatego, że komputer realizuje ważne potrzeby, których dziecko w rzeczywistości zrealizować nie potrafi lub nie może. Nastolatek zatem może uzależnić się od pobudzenia w czasie grania na komputerze albo od pobudzenia seksualnego, kiedy ogląda pornografię w Internecie.

Co zrobić, by przeciwdziałać uzależnieniu dziecka od komputera? Należy rozmawiać z dzieckiem o tym, jak bezpiecznie korzystać z sieci, jakie zagrożenia mogą na niego czekać i jak się przed nimi bronić. Należy w ogóle podejmować z dzieckiem rozmowę, nie tylko na temat komputera, ale wykazać zainteresowanie różnymi jego problemami. Warto czasem sporządzić kontrakt, w którym ustali się wspólnie zasady korzystania z komputera.

Rodzice powinni kontrolować czas, jaki dziecko spędza przed monitorem i zachęcać je do innych sposobów spędzania wolnego czasu, by dziecko spotykało się z przyjaciółmi, rozwijało swoje zainteresowania, uprawiało sport. Rodzice muszą jasno określić, ile czasu przed monitorem komputera dziecko może spędzić i z jakich stron może korzystać. Czasami dwie godzinny dziennie na komputer to wystarczające maksimum.

Pilnujmy, by dziecko przez surfowanie w sieci nie zaniedbało swoich obowiązków i dbało o swoje zdrowie – dopilnujmy, by odrobiło lekcje, zjadło posiłek, poszło o rozsądnej godzinie spać. Wymagajmy, by dziecko nie zapominało wypełniać swoich obowiązków, np. „Możesz pograć godzinę w grę, kiedy odrobisz lekcje i wyprowadzisz psa na spacer”.

Zamknięcie komputera w szafie na kłódkę nie jest dobrym rozwiązaniem w sytuacji, gdy dziecko nadużywa komputera. Komputery są teraz powszechnie dostępne, np. w szkole czy w kafejkach internetowych.

Pamiętajmy, by dawać dzieciom dobry przykład. Jeżeli chcemy zminimalizować ryzyko rozwoju nałogu u dziecka, nie siedźmy sami godzinami przed telewizorem albo komputerem. Poświęcajmy sobie wolny czas na wspólną rozmowę lub spacer. Pomóżmy dziecku w czasie odrabiania lekcji i pokażmy, jak w atrakcyjny sposób wykorzystać komputer do nauki. Może się okazać, że wcale nie potrzeba żadnych specjalnych ustaleń, jak korzystać z komputera.

Innym sposobem na ograniczenie rozwoju uzależnienia od komputera u dziecka jest zastosowanie programów komputerowych służących do kontroli rodzicielskiej (np. Opiekun Dziecka w Internecie 2.0.0.703, Beniamin 3.0, Strażnik Ucznia 2.5). Są to programy, dzięki którym można zablokować dostęp do niektórych treści (pornografia, przemoc, działalność sekt, terroryzm, narkotyki, hazard itp.), a także kontrolować oglądane przez dziecko serwisy i czas spędzany przed komputerem.

Czasem to jednak nie wystarcza, gdyż nadawcy szkodliwych treści w Internecie przypisują stronom www niewinnie brzmiące nazwy, które mogą wymykać się mechanicznym zabezpieczeniom. Wówczas jedynym rozwiązaniem jest fizyczna obecność rodzica w czasie, gdy dziecko korzysta z komputera. Co jednak zrobić, gdy nie zdołamy dziecka uchronić przed uzależnieniem od komputera?

Groźby, prośby, pogadanki wychowawcze na nic się zdadzą. Dziecko uzależnione od komputera podlega bowiem podobnym mechanizmom, jak alkoholik czy narkoman i potrzebuje specjalistycznej pomocy psychoterapeutycznej. Warto wtedy skorzystać ze wsparcia pedagoga lub psychologa w szkole albo skontaktować się ze specjalistą od terapii uzależnień.

W czasie terapii indywidualnej lub grupowej dziecko uczy się od nowa, do czego służy komputer, a przede wszystkim uczy się, jak dbać o kontakty w realu, a nie tylko te wirtualne. Uczy się, jak aktywnie wypoczywać, jak rozwijać swoje pasje, jak rozmawiać z innymi.

Jeżeli twoje dziecko boryka się z problemem siecioholizmu, poszukaj dla niego wsparcia. Pomoc możesz znaleźć m.in. na stronie www.helpline.org.pl. Pamiętaj, że często siecioholizm czy każde inne uzależnienie jest tylko wierzchołkiem góry lodowej, a problem tkwi głębiej.