Pisanki - czy wiesz, skąd pochodzi ta tradycja?

Tak jak nie wyobrażamy sobie Bożego Narodzenia bez choinki, tak nie ma mowy o Wielkanocy bez kolorowych jajek. Zajmują one honorowe miejsce, zarówno w koszyczku ze Święconką, jak i na wielkanocnym stole. Pisanka to ogólna, zwyczajowa nazwa jaja zdobionego różnymi technikami. Swego czasu Kościół zabraniał jedzenia jajek w czasie Wielkanocy. Zakaz ten został cofnięty w XII wieku. Obecnie uroczyste śniadanie w niedzielę wielkanocną poprzedza dzielenie się poświęconym jajkiem. Podobnie jak bożonarodzeniowy zwyczaj łamania się opłatkiem jest wyrazem przyjaźni i miłości.

1. Historia wielkanocnego jajka

Jak niejedna tradycja wiązana obecnie z chrześcijaństwem, zdobienie jaj ma swe źródła w pogańskich praktykach. Korzeniami sięga nawet 5 tys. lat wstecz (tak datuje się pisanki znalezione w Asyrii). Znali je starożytni Egipcjanie, Chińczycy, Rzymianie i Persowie. Najprawdopodobniej to tym ostatnim zawdzięczamy wprowadzenie pisanek do kultury chrześcijańskiej. Nasza rodzima, najstarsza pisanka datowana jest na X wiek i została znaleziona w okolicach Opola.

Te najstarsze były przyozdabiane "magicznymi" symbolami. Nie były dekoracją. Miały odstraszać złe moce, stać na straży domostw, szczęścia i zdrowia ich mieszkańców. Zapewniały urodzaj, płodność, powodzenie w miłości. Chroniły przed urokami. Zakopywano je przy wejściach do domu i do pozostałych budynków gospodarczych. Dawano je zwierzętom, by były zdrowe i płodne. W wodzie, w której były skorupki pisanek, myto noworodka, co miało zapewnić mu zdrowie.

Pokruszone skorupki rozsypywano na strzechach, by chronić dom przed uderzeniem pioruna. Pisanki miały ścisły związek z wiosennym przesileniem oraz pogańską tradycją święta zmarłych (zwyczaj składania ich na grobach spotykany jest współcześnie). Jajko od zawsze symbolizowało siłę życiową, chaos, wszechświat, odrodzenie. Jest symbolem nieśmiertelności, nieprzemijalności. Z nim wiązano mity dotyczące narodzenia świata. Choć teraz nie wyobrażamy sobie Wielkanocy bez jajka, Kościół początkowo za wszelką cenę chciał "wiosenne" pisanki wyrugować.

Wielkanoc nałożyła się na czas pogańskich obrzędów związanych ze zwycięstwem wiosny nad zimą (życia nad śmiercią). Tym samym została skonfrontowana z pogańskimi obrzędami okresu przesilenia wiosennego, których częścią były właśnie symbolicznie malowane jajka. Oczywiście nie było to pożądane. Zakazano więc spożywania jaj w okresie wielkanocnym.

Jak widać na niewiele się to zdało. W XII wieku zakaz cofnięto. Zwyczaj przetrwał. Został przystosowany do potrzeb religii chrześcijańskiej. Jajka i owszem, ale tylko poświęcone, czyli takie, z których wygnano złego ducha. Jajko, z niechcianego reliktu tradycji pogańskiej, przeistoczyło się w symbol zmartwychwstania Chrystusa, zbawienia, nieśmiertelności.

Zdobienie jaj to misterne zajęcie, wymagające niemałych zdolności plastycznych, precyzji i delikatności. W dawnej tradycji było zarezerwowane wyłącznie dla kobiet. Panowie musieli trzymać się z dala, zarówno od nich, jak i od izby, w której były malowane. Dziś największą "radochę" z malowania jajek mają dzieci. Nie należy więc im jej odbierać. Wręcz przeciwnie, wykorzystajmy ten zapał do wspólnego spędzenia czasu, wesołej zabawy i przemycenia kilka słów o tradycji.

2. Pisanki wielkanocne

W zależności od metody wybranej do ich dekoracji kolorowe jajka noszą przeróżne nazwy.

Pisanki - do ich wykonania konieczny jest wosk i ostro zakończone narzędzie. Ostrzem nanosi się wosk na skorupkę, a później barwi się całe jajko.

Skrobanki, Drapanki - jajko jest najpierw barwione w jednym kolorze, a później wyskrobywany jest na nim wzór.

Kraszanki - jajka barwione na czerwono; symboliczny kolor. Podobno, gdy Maria Magdalena dowiedziała się o zmartwychwstaniu Jezusa, w domu znalazła wszystkie jajka czerwone. Obdarowała nimi Apostołów, dzieląc się nowiną. Jajka te miały następnie zamienić się w ptaki i odfrunąć do nieba na znak zmartwychwstania.

Malowanki - wielkanocne jajka malowane na jednolity kolor, inny niż czerwony.

Naklejanki - na skorupki nakleja się papierowe wycinanki.

Wyklejanki/Oklejanki - jajka zdobi się, tworząc na nich przeróżne wzory poprzez naklejanie traw, listków, kwiatków, papieru włóczki, itp.

Wydmuszki - najbardziej kruche ze wszystkich cudeniek. Z surowego jajka trzeba delikatnie wydmuchać zawartość, a później, jeszcze delikatniej, przyozdobić w dowolny sposób. O ile się nam nie potłuką, mogą sobie spokojnie czekać do następnych świąt i na pewno nie zabiją nas swoim zapachem.

Kiedyś do ich malowania używano wyłącznie barwników naturalnych. Soku z czerwonych buraków, (różowy, czerwony), łupin cebuli,(brązowy), kory dębu lub olchy, łupin włoskiego orzecha (czarny), kory z młodej jabłonki (żółtozłoty), wywaru z widlaka, młodej trawy, pokrzywy, szczypiorku (zielony) soku z jagód i owoców tarniny.

Dziś do kolorowania najczęściej używamy specjalnych farbek. Choć łupiny z cebuli nadal są bardzo popularne.

Coraz chętniej nalepiamy na jajka gotowe obrazki, specjalne kalkomanie. Dzieci do tworzenia swych arcydzieł używają zwykłych farb albo świecowych kredek. Co zrozumiałe, bardzo popularne jest wśród nich malowanie jajek mazakami.

3. Zwyczaje wielkanocne

Kolorowe jajka kurze, gęsie, kacze czy jak ktoś lubi strusie mogą być również pretekstem do zabawy. Możemy przy wielkanocnym stole rozbijać je wspólnie jedno o drugie i sprawdzać czyje jest najmocniejsze (za każde cudze rozbite możemy pobierać nagrodę, np. małe czekoladowe jajeczko).

Kolorowe pisanki możemy toczyć po stole na wyścigi. Dzieci chętnie będą szukać ukrytych pisanek po domu czy ogrodzie (szczególnie, gdy będą to jajka z czekolady). Dodam, że nie jest to tradycja zaczerpnięta z filmowych perypetii Kubusia Puchatka.

Pisanka była zawsze symbolem sympatii, a nawet gorącego uczucia. Kawaler obdarowywał nią wybrankę swego serca, licząc na ciepłe przyjęcie i taki sam prezent dla siebie. Malowanymi jajkami obdarowywano również członków rodziny, chrzestne dzieci, przyjaciół, by okazać im w ten sposób swą sympatię i życzliwość.

Szczególnym i bardzo ważnym momentem śniadania wielkanocnego jest dzielenie się jajkiem ze święconki. Ma to ten sam wymiar, co dzielenie się opłatkiem w czasie Wigilii.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl.