Kwas foliowy przed ciążą – suplementacja i dawkowanie

Kwas foliowy należy przyjmować już na etapie przygotowywania do ciąży. Nasycenie nim organizmu jest najlepszym sposobem zapobiegania poważnym wadom wrodzonym u dziecka. Zwłaszcza kobiety, które są rodzinnie obciążone wadami cewy nerwowej, powinny suplementować go w okresie przedkoncepcyjnym. Jakie formy i dawki kwasu foliowego zaleca się przyjmować?

1. Kwas foliowy – czym jest?

Kwas foliowy, znany również jako witamina B9, czy folacyna to związek, który w istotny sposób wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jest on niezbędny w trakcie procesu tworzenia i naprawy genów, syntezy białek – podstawowego budulca dla komórek i narządów. Wykazuje korzystny wpływ na pracę mózgu i układu nerwowego, ale też krwiotwórczego i sercowo-naczyniowego.

Kwas foliowy jest szczególnie ważny zwłaszcza dla kobiet w ciąży i planujących ciążę. Odpowiednie stężenie tej witaminy jest bowiem kluczowe dla procesu organogenezy, czyli kształtowania się narządów dziecka.

Zobacz film: "Jak pomóc dziecku rozwijać zmysły?"

Co istotne, kwas foliowy jest substancją egzogenną, co oznacza, że organizm nie potrafi go wytworzyć samodzielnie. Dlatego też musi być dostarczony z zewnątrz.

2. Gdzie występuje kwas foliowy?

Kwas foliowy nie występuje w żywności w czystej postaci. W pożywieniu występuje w postaci folianów, których podstawowym źródłem są m.in.:

• brokuły,
• szpinak,
• szparagi,
• bób,
• brukselka,
• rośliny strączkowe (fasola, groch, soja),
• cytrusy (zwłaszcza pomarańcze),
• wątróbka,
• otręby pszenne, chleb razowy,
• drożdże,
• jaja i sery.

Dieta przed ciążą powinna zatem uwzględniać te produkty.

3. Czy można otrzymać wystarczającą ilość kwasu foliowego z diety przed ciążą?

Kwas foliowy znajduje się w wielu produktach spożywczych. Jednak najczęściej jego podaż tylko z diety (nawet z dobrze zbilansowanej) jest niewystarczająca w okresie zwiększonego zapotrzebowania, jakim jest ciąża.

Co więcej, niestety wśród części przyszłych mam wciąż obserwuje się niedostateczną wiedzę z zakresu właściwego odżywiania i zapotrzebowania na składniki odżywcze. Przez co ciężarne nie spożywają dostatecznej ilości produktów, zawierających ten składnik.

Ponadto naturalne foliany z żywności są także bardzo wrażliwe na wysokie temperatury, światło UV, czy pH środowiska. Wystarczy nieodpowiednie przechowywanie, czy obróbka termiczna produktu, by utracić je w znacznym stopniu.

Dlatego też, aby osiągnąć zalecany dzienny poziom kwasu foliowego, konieczna jest jego regularna suplementacja, zarówno przed ciążą, jak i w jej trakcie.

4. Jaka forma kwasu foliowego jest najlepsza?

Jaki kwas foliowy przed ciążą? Suplementy diety i leki zawierające kwas foliowy dostępne są zarówno w formie nieaktywnej, jak i aktywnej. Kwas foliowy nieaktywny, jak sama nazwa wskazuje, jest formą metabolicznie nieaktywną. Oznacza to, że musi on zostać zmetabolizowany do bioaktywnej postaci 5-metylotetrahydrofolian (5-MTHF), aby stać się metabolicznie skuteczny i w pełni funkcjonalny.

Ten wieloetapowy proces odbywa się m.in. przy pomocy enzymu reduktazy metylotranshydrofolianowej (MTHFR). Jednak u części kobiet enzym ten jest osłabiony lub nie działa, co ogranicza właściwe metabolizowanie kwasu foliowego do aktywnej postaci. Jego przyswajalność zostaje wówczas znacząco obniżona.

W takich przypadkach wskazane są suplementy z aktywną formą kwasu foliowego w postaci metylowanej 5-MTHF czy metafolin. Metylowany kwas foliowy umożliwia prawidłową przyswajalność witaminy nawet u kobiet z genetycznie niską aktywnością tych enzymów.

W sprzedaży dostępne są także suplementy, które zawierają mieszankę aktywnej i nieaktywnej formy kwasu foliowego.

To, który z nich wybrać dobrze jest skonsultować z lekarzem. Specjalista zdecyduje, jakie badania przed zajściem w ciążę kobieta powinna wykonać i na ich podstawie wskaże najlepszą formę preparatu.

5. Dlaczego kwas foliowy jest ważny przed ciążą?

Suplementacja kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym sprawia, że dziecko od samego początku ma najlepsze warunki do zdrowego wzrostu i rozwoju. Najcięższe i najczęstsze wady wrodzone powstają bowiem już na bardzo wczesnym etapie rozwoju płodu.

Witamina B9 chroni od samego początku rozwijające się w łonie matki dziecko przed wystąpieniem wad cewy nerwowej i układu nerwowego. To z cewy nerwowej tworzą się mózg i rdzeń kręgowy dziecka. Zatem zakłócenie rozwoju cewy powoduje w następstwie nieprawidłowy rozwój mózgu i rdzenia kręgowego, powodując nieuleczalne choroby takie, jak:

• bezmózgowie,
• przepuklinę mózgową,
• rozszczep kręgosłupa (czyli przepuklinę oponowo-rdzeniową – zrośnięcie się jednego lub kilku kręgów kręgosłupa), któremu w większości przypadków towarzyszą wodogłowie lub innego rodzaju upośledzenia.

Te poważne choroby często są uwarunkowane genetycznie lub są wynikiem stosowania niektórych leków przeciwpadaczkowych, cukrzycy, a nawet nadmiernej otyłości. Polska statystyka występowania wad cewy nerwowej u niemowląt osiąga jeden z wyższych poziomów na tle krajów europejskich. Jedno na 1000 dzieci rodzi się z tą wadą, rocznie łącznie około 300 dzieci. Zadziwiające, że w 90 proc. dzieci te rodzą się zupełnie zdrowym rodzicom, wolnym od obciążeń genetycznych.

Kobiety, które nie biorą kwasu foliowego przed ciążą narażają się na niedobór witaminy B9, co z kolei zwiększa ryzyko:

• poronienia,
• wcześniactwa,
• pojawienia się u dziecka innych wad wrodzonych (rozszczep wargi i podniebienia, niektóre wady serca i kończyn),
• niedorozwoju łożyska,
• niedokrwistości megaloblastycznej i zakrzepicy u ciężarnej.

Czy kwas foliowy pomaga zajść w ciążę?

Wpływ kwasu foliowego na płodność jest cały czas przedmiotem badań. Niektórzy badacze są zdania, że jego niedostateczna podaż może wpływać na owulację. Ponadto zaburzenia metabolizmu folianów mogą prowadzić także do częstszych poronień.

Kwas foliowy wymienia się także wśród witamin dla mężczyzn starających się o dziecko, gdyż odpowiada on za prawidłowy przebieg spermatogenezy.

6. Kiedy zacząć przyjmować kwas foliowy przed planowaną ciążą?

Od kiedy brać kwas foliowy? Żeby dostatecznie podnieść jego poziom w organizmie i zapewnić maksymalną ochronę dziecka, wskazane jest systematyczne przyjmowanie kwasu foliowego przynajmniej kilka tygodni przed zapłodnieniem. Niektóre źródła wskazują, że suplementację należy rozpocząć nawet ok. 3-6 miesięcy przed poczęciem.

7. Jakie są korzyści stosowania kwasu foliowego przed ciążą?

Przyjmowanie kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym i w pierwszym trymestrze ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia wady cewy nerwowej aż o 70 proc. Ogranicza także ryzyko innych wad wrodzonych, rozszczepu podniebienia i wargi, przepukliny pępowinowej, czy defektu kończyn.

Suplementacja przed ciążą kwasem foliowym zapobiega anemii megaloblastycznej i zakrzepom u ciężarnej. Wysoki poziom kwasu foliowego u matki zmniejsza też ryzyko przedwczesnego porodu oraz wpływa korzystnie na masę urodzeniową dziecka.

8. Jaka jest zalecana dawka kwasu foliowego przed ciążą?

Zaleca się zażywanie kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym w wysokości 0,4 mg dziennie (400 mikrogramów).

W pewnych stanach medycznych wskazana może być także jego zwiększona podaż, np. u kobiet ze stwierdzonymi wadami płodu w rodzinie, czy przyjmujących leki przeciwpadaczkowe. Dlatego też tego typu stany należy skonsultować z lekarzem.

9. Czy przyjmowanie kwasu foliowego przed ciążą ma jakieś skutki uboczne?

Kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną w wodzie i jego nadmiar wydalany jest z moczem. Dlatego też trudno go przedawkować. Zażywanie go przed ciążą w zalecanej dawce (0,4 mg dziennie) nie wywołuje skutków ubocznych.

Jednak tak jak inne witaminy przed ciążą, tabletki kwasu foliowego należy przyjmować tylko zgodnie ze wskazaniami. Nadmierne ilości tego składnika mogą bowiem wywoływać działania niepożądane, jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności, bezsenność, czy stany depresyjne. W rzadkich przypadkach mogą powodować również reakcje alergiczne.

Zbyt wysokie spożycie kwasu foliowego może także utrudnić diagnozę u osób z niedoborem witaminy B12.

10. Czy kwas foliowy przed ciążą pomaga w zapobieganiu wad wrodzonych u dziecka?

Przyjmowanie kwasu foliowego zarówno przed ciążą, jak i w jej pierwszych tygodniach zapobiega poważnym wadom wrodzonym u dziecka. Mowa tu nie tylko o wspomnianych już wadach dysraficznych, wynikających z zaburzeń w tworzeniu i zamykaniu cewy nerwowej u płodu. Suplementacja kwasem foliowym zmniejsza także ryzyko wystąpienia innych wad wrodzonych, w tym niektórych wad układu moczowego, czy wad serca.

11. Jak długo przed planowaną ciążą należy rozpocząć przyjmowanie kwasu foliowego?

Ile przed ciążą rozpocząć przyjmowanie kwasu foliowego? Jak już zostało wspomniane, z uwagi na to, że kwas foliowy jest niezbędny dla prawidłowych procesów embriogenezy, należy przyjmować go przynajmniej kilka tygodni, a najlepiej miesięcy przed poczęciem.

Co więcej, ponieważ ciąże w większości nie są planowane, zaleca się codzienne zażywanie kwasu foliowego każdej kobiecie w wieku rozrodczym, która jest aktywna seksualnie. Suplementacja kwasu foliowego ma szczególne znaczenie zwłaszcza przed poczęciem i w pierwszym trymestrze. Natomiast to, do kiedy brać kwas foliowy w ciąży, najlepiej uzgodnić z lekarzem.

Warto wspomnieć także o tym, że kobietom starającym się o dziecko zaleca się często suplementować także inne witaminy. Jakie witaminy przed ciążą? Najczęściej rekomenduje się m.in. żelazo, jod (u kobiet z niedoczynnością tarczycy), witaminę D, czy kwasy omega-3.

Kiedy brać witaminę D i inne suplementy? Podobnie jak w przypadku kwasu foliowego, dobrze jest rozpocząć ich przyjmowanie na kilka tygodni, a nawet miesięcy przed planowanym poczęciem.