Czynnik Rh
Czynnik Rh jest to substancja występująca w ściankach erytrocytów u 85% populacji, a jego obecność oznacza się jako Rh+. Nieobecność czynnika Rh jest oznaczana jako Rh-. Informacje te (wraz z grupą krwi) są niezbędne do przetaczania krwi. Jeśli w trakcie tego procesu dojdzie do niezgodności czynnika Rh, to może zakończyć się to niedokrwistością lub hemolizą. Ustalenie czynnika Rh jest także niezwykle ważne w przypadku osób planujących dziecko, ponieważ niezgodność tego parametru w przypadku matki i płodu może wywołać konflikt serologiczny.
1. Co to jest czynnik Rh?
Rh jest to substancja, która występuje w ścianie krwinek czerwonych (erytrocytów) u 85% populacji ludzi. Odkryto ją w 1939 roku, prowadząc badania na małpach z gatunku Macacus rhesus (stąd pierwsze litery Rh od słowa rhesus). Odkrywcami tej substancji byli dwaj naukowcy – Philip Levine i R. E. Stetson. Czynnik Rh jest określany w dwóch wartościach – dodatniej i ujemnej. Wartość dodatnia (Rh+, Rh dodatnie) oznacza, że w krwi danej osoby występuje czynnik Rh, natomiast wartość ujemna (Rh-, Rh ujemne) oznacza, że brak jest tego czynnika. Szacuje się, że czynnik Rh występuje w ścianach erytrocytów u ok. 85 % ludzi, jednakże istnieją grupy etniczne, w których proporcje te inaczej się rozkładają, np. w plemieniu Berberów w północnej Afryce liczba osób z ujemnym Rh sięga aż 30%, a decydują o tym uwarunkowania genetyczne.
Czynnik Rh jest wraz z grupami krwi A, B, AB, 0 elementem, który pomaga określić zgodność krwi w procesie jej przetaczania. Jeśli osobie, która ma Rh ujemne, przetoczy się Rh dodatnie, może dojść do niedokrwistości lub hemolizy, która powoduje zniszczenie erytrocytów i przechodzenie hemoglobiny do osocza krwi. Znajomość czynnika Rh jest także pomocna w diagnozowaniu niektórych chorób dziecka, jeśli zajdzie konflikt krwi w ciąży, czyli konflikt serologiczny (choroba hemolityczna noworodka).
2. Kiedy występuje konflikt serologiczny?
Konflikt serologiczny pojawia się, kiedy dochodzi do niezgodności czynnika Rh między matką, a dzieckiem. Konflikt serologiczny w ciąży pojawia się, np. w sytuacji, gdy matka ma Rh ujemne, a ojciec Rh dodatnie i przekaże je swojemu dziecku. W takiej sytuacji w trakcie porodu może dojść do przedostania się krwinek płodu do organizmu matki (dostanie się krwi dziecka do krwioobiegu matki), który zacznie wytwarzać przeciwciała atakujące płód. Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży jest zazwyczaj niegroźny, a dziecko rodzi się zdrowe, chyba że wcześniej miały miejsce, np. powikłania po zabiegach wewnątrzmacicznych. Problem zaczyna się pojawiać przy drugiej i następnych ciążach. Wówczas może dojść do erytroblastozy płodowej, w której przeciwciała przeciw Rh dodatniemu niszczą krwinki czerwone dziecka. Jeśli zatem kobieta i mężczyzna, mają odmienne czynniki Rh i planują dziecko, powinni być szczególnie ostrożni. Ciąża zagrożona konfliktem serologicznym powinna przebiegać pod pilna obserwacją ginekologa. W celach profilaktycznych kobiecie podaje się gammaglobulinę anty-Rh. Jej działanie polega na blokowaniu reakcji immunologicznych, które mogą wystąpić na skutek konfliktu serologicznego.
Zaburzenia wywołane konfliktem serologicznym mogą być bardzo poważne, a w skrajnych przypadkach skończyć się nawet śmiercią, dlatego nie wolno ich lekceważyć.